کد مطلب:171 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:452
تیـمّــم
موارد تیمّــم
مسأله 612ـ در هفت مورد باید بجای وضو یا غسل تیمّم كرد:
اوّل از موارد تیمّم
در جایی كه تهیه آب به اندازه وضو یا غسل ممكن نیست.
مسأله 613ـ هرگاه انسان در شهر و آبادی باشد و آب پیدا نكند باید آنقدر جستجو نماید تا از پیدا كردن آب مأیوس شود، امّا اگر در بیابان است چنانچه كوهستانی و یا زمین پست و بلند است یا به واسطه درخت و مانند آن عبور از آن مشكل می باشد باید در هر یك از چهار طرف به اندازه پرتاب یك تیر كه در قدیم با كمان پرتاب می كردند به جستجوی آب رود(1) و اگر زمین هموار و بی مانع است باید در هر طرف به اندازه مسافت دو تیر جستجو كند، ولی هر طرفی كه یقین دارد آب نیست جستجو لازم ندارد و هرگاه بعضی از چهار طرف هموار و بعضی پست و بلند است باید در هر طرف طبق دستور خودش عمل نماید.
مسأله 614ـ هرگاه اطمینان دارد كه آب در محلی دورتر از این مقدار، موجود است و وقت نماز نیز تنگ نشده، باید به سراغ آن برود، مگر این كه مشقّت
ــــــــــــــــــــــــــــ
1. مرحوم علاّمه مجلسی در شرح «من لا یحضره الفقیه» مقدار پرتاب تیر را دویست گام معیّن كرده است و ظاهر این است كه تیرانداز متعارف از این مقدار تجاوز نمی كند.
[120]
فوق العاده ای داشته باشد، ولی اگر احتمال دهد یا گمان داشته باشد كه آب در فاصله دورتر است جستجو لازم نیست.
مسأله 615ـ انسان می تواند شخص دیگری را كه مورد اطمینان اوست به جستجوی آب بفرستد و نیز اگر یك نفر از طرف چند نفر برود كافی است.
مسأله 616ـ هرگاه قبل از وقت نماز جستجو كند و آب پیدا نكند چنانچه تا وقت نماز در همان جا بماند لازم نیست دوباره به جستجوی آب برود مگر این كه تغییری در اوضاع محل پیدا شده باشد و همچنین اگر برای یك نماز جستجو كند برای نمازهای دیگر تا تغییری پیدا نشده جستجو لازم نیست.
مسأله 617ـ هرگاه وقت نماز تنگ است و اگر جستجوی آب كند وقت می گذرد و یا خطری وجود دارد، جستجو لازم نیست، ولی اگر بتواند مقداری جستجو كند همان مقدار لازم است.
مسأله 618ـ اگر عمداً به جستجوی آب نرود تا وقت نماز تنگ شود گناه كرده، ولی نمازش با تیمّم صحیح است.
مسأله 619ـ كسی كه یقین دارد آب پیدا نمی كند و به جستجوی آب نرود و با تیمّم نماز بخواند بعد از نماز بفهمدكه اگر جستجو می كرد آب پیدا می شد نمازش باطل است، همچنین اگر بعد از جستجو، تیمّم كرده و نماز خوانده و بعداً بفهمد آب در آن جا وجود داشته بنابر احتیاط واجب نماز را اعاده كند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
مسأله 620ـ كسی كه وضو دارد و می داند اگر وضوی خود را باطل كند نمی تواند وضو بگیرد، چنانچه ضرر یا مشقّت فوق العاده ای ندارد باید وضوی خود را برای نماز نگه دارد، حتّی اگر احتمال قابل توجّهی بدهد كه آب برای وضو پیدا نخواهد كرد و یا این كه قبل از وقت نماز وضو دارد و می داند بعداً دسترسی به آب ندارد، احتیاط واجب آن است كه وضوی خود را نگه دارد.
مسأله 621ـ هرگاه فقط به مقدار وضو یا غسل آب دارد و می داند اگر آن را بریزد
[121]
آب پیدا نمی كند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد ریختن آن حرام است و احتیاط واجب آن است كه پیش از وقت نماز هم این كار را نكند، همچنین اگر احتمال عقلایی می دهد كه اگر آب را بریزد آب دیگری به دستش نمی رسد احتیاط واجب آن است كه آب را نگه دارد و در تمام این صورتها اگر آب را بریزد كار خلافی كرده امّا نماز او با تیمّم صحیح است.
دوم از موارد تیمّم
مسأله 622ـ هرگاه آب در چاه باشد و بواسطه عدم توانایی یا نداشتن وسیله، دسترسی به آب ندارد، باید تیمّم كند و همچنین اگر مشقّت فوق العاده داشته باشد كه عادتاً مردم آن را تحمّل نمی كنند.
مسأله 623ـ اگر برای بیرون آوردن آب از چاه وسایلی لازم است باید تهیّه كند، یا كرایه نماید، هرچند به چند برابر قیمت معمول باشد، امّا اگر تهیّه وسایل یا خریدن خود آب وضو آنقدر هزینه می خواهد كه نسبت به حال او ضرر دارد واجب نیست.
مسأله 624ـ هرگاه ناچار شود برای تهیّه آب قرض كند واجب است قرض نماید، امّا اگر می داند یا گمان داردتوانایی ادای آن دین را نداردواجب نیست قرض كند و اگر كسی مقداری آب بدون منت فوق العاده ای به او ببخشد باید قبول كند.
سوم از موارد تیمّم
مسأله 625ـ هرگاه آب دارد ولی می ترسد اگر وضو بگیرد بیمار شود یا بیماری او به طول انجامد، یا شدّت كند، یا معالجه آن سخت شود، در تمام این موارد باید تیمّم كند، ولی اگر مثلاً آب گرم برای او ضرر ندارد باید با آب گرم وضو بگیرد یا غسل كند و لازم نیست یقین به ضرر داشته باشد همین اندازه كه خوف ضرر داشته باشد كافی است كه وضو نگیرد و تیمّم كند.
[122]
مسأله 626ـ كسی كه مبتلا به درد چشم است و آب برای او ضرر دارد اگر بتواند اطراف چشم را بشوید باید وضو بگیرد و الاّ تیمّم كند.
مسأله 627ـ كسی كه می داند آب برای او ضرر دارد هرگاه تیمّم كند و بعداً بفهمد آب برای او ضرر نداشته تیمّم او باطل است و اگر نماز با آن خوانده، بنابر احتیاط واجب اعاده كند و بعكس اگر یقین داشت آب برای او ضرر ندارد و وضو گرفت و غسل كرد بعد فهمید آب برای او ضرر دارد احتیاط واجب آن است كه تیمّم كند و اگر نماز خواند اعاده نماید.
چهارم از موارد تیمّم
مسأله 628ـ هرگاه به مقدار كافی آب دارد امّا اگر آن را به مصرف وضو یا غسل برساند می ترسد خودش یا فرزندان یا دوستان و همراهانش از تشنگی هلاك یا بیمار شوند، یا فوق العاده به زحمت بیفتند، باید تیمّم كند و آب را نگه دارد، همچنین اگر انسان غیر مسلمانی جان او در خطر باشد باید آب را به او بدهد و تیمّم نماید، درباره حیوان نیز همین حكم جاری است.
مسأله 629ـ هرگاه غیر از آب پاك، آب نجسی هم به مقدار آشامیدن دارد، از آب نجس نمی تواند استفاده كند، باید آب پاك را برای آشامیدن بگذارد و برای نماز تیمّم كند، ولی دادن آب نجس به حیوان اشكالی ندارد.
پنجم از موارد تیمّم
مسأله 630ـ كسی كه آب كمی در اختیار دارد كه اگر با آن وضو بگیرد و یا غسل كند برای تطهیر بدن یا لباس او چیزی نمی ماند باید نخست بدن و لباس را آب بكشد، بعد تیمّم كند و نماز بخواند، امّا اگر چیزی كه بر آن تیمّم كند ندارد باید آب را به مصرف وضو یا غسل برساند و با بدن یا لباس نجس نماز بخواند.
[123]
ششم از موارد تیمّم
مسأله 631ـ هرگاه آب یا ظرفش غصبی است، یا از طلا و نقره است و آب و ظرف دیگری ندارد،باید به جای وضو یا غسل، تیمّم كند.
هفتم از موارد تیمّم
مسأله 632ـ در تنگی وقت كه اگر بخواهد وضو بگیرد یا غسل كند همه نماز یا مقداری از آن خارج از وقت واقع می شود باید تیمّم كند.
مسأله 633ـ هرگاه كسی عمداً نماز را بقدری تأخیر بیندازد كه وقت وضو یا غسل نداشته باشد معصیت كرده، ولی نماز او با تیمّم صحیح است، هرچند احتیاط مستحب آن است كه قضای آن را نیز به جا آورد.
مسأله 634ـ كسی كه نمی داند وقت تنگ شده یا نه، باید وضو بگیرد یا غسل كند، ولی اگر می داند مقدار كمی وقت دارد امّا می ترسد اگر سراغ وضو یا غسل برود به نماز نرسد باید تیمّم كند.
مسأله 635ـ هرگاه كسی به واسطه تنگی وقت تیمّم كرده و مشغول نماز است و در بین نماز آبی كه داشته از دست برود برای نمازهای بعد می تواند با همان تیمّم نماز بخواند.
مسأله 636ـ هرگاه بتواند وضو بگیرد یا غسل كند و نماز را بدون مستحبات (ماننداقامه و قنوت) به جاآورد باید چنین كند حتّی اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد می تواند آن را ترك نماید و با وضو نمازبخواند.
بر چه چیزهایی می توان تیمّم كرد؟
مسأله 637ـ تیمّم بر چند چیز جایز است: خاك، شن، ریگ، كلوخ (خاكهای به هم
[124]
چسبیده) و سنگ، به شرط این كه پاك باشند و مختصر غباری لااقل بر آنها باشد.
مسأله 638ـ تیمّم بر سنگ آهك و سنگ گچ و سنگ مرمر و سنگ سیاه و مانند آن جایز است،ولی تیمّم بر جواهرات مانند سنگ عقیق و فیروزه باطل است و احتیاط واجب آن است كه بر گچ و آهك پخته وهمچنین بر آجر و سفال تیمّم نكند.
مسأله 639ـ هرگاه چیزهایی كه در مسأله سابق گفتیم پیدا نشود، باید برگرد و غباری كه روی لباس و مانند آن است تیمّم كند و چنانچه غبار پیدا نشود باید بر گِل تیمّم كند و اگر گل هم پیدا نشود احتیاط واجب آن است كه نماز را بدون تیمّم بخواند و بعداً قضای آن را نیز به جا آورد و چنین كسی را «فاقد الطّهورین» نامند.
مسأله 640ـ كسی كه آب ندارد اگر برف یا یخ داشته باشد چنانچه ممكن است باید آن را آب كند و با آن وضو یا غسل به جا آورد.
مسأله 641ـ اگر كاه یا اشیاء دیگری با خاك و ریگ مخلوط شود تیمّم بر آن جایز نیست، ولی اگر آنقدر كم باشد كه در خاك یا ریگ از بین رفته حساب شود تیمّم بر آن مانعی ندارد.
مسأله 642ـ هرگاه خاك و مانند آن برای تیمّم ندارد امّا می تواند خریداری كند واجب است اقدام نماید.
مسأله 643ـ تیمّم بر دیوار گلی صحیح است و احتیاط مستحب آن است كه با وجود زمین یا خاك خشك بر زمین یا خاك نمناك تیمّم نكند.
مسأله 644ـ چیزی كه بر آن تیمّم می كند بنابر احتیاط واجب باید غصبی نباشد، امّا اگر نداند غصبی است و یا فراموش كرده باشد تیمّم او صحیح است، مگر آن كه خودش آن را غصب كرده باشد.
مسأله 645ـ كسی كه در جای غصبی زندانی است می تواند بر خاك یا سنگ آن تیمّم نماید و نمازبخواند.
مسأله 646ـ همان گونه كه اشاره شد واجب است تا آنجا كه امكان دارد چیزی كه بر آن تیمّم می كند گردی داشته باشد كه بر دست بماند و بعد از زدن دست بر آن،
[125]
مستحبّ است دست را بتكاند كه گرد و خاك اضافی آن بریزد.
مسأله 647ـ بهتر است از تیمّم بر زمینهای آلوده، زمین گود، كنار جاده ها و زمین شوره زار در صورتی كه نمك روی آن نگرفته باشد خود داری كند و اگر نمك روی آن را گرفته است باطل است، اگر آلودگی طوری است كه بیم بیماری از تیمّم بر آن می رود، باید بنابر احتیاط واجب بدون تیمّم نماز بخواند و بعداً قضا كند.
طریقه تیمّم كردن
مسأله 648ـ برای تیمّم باید اوّل نیّت كند، بعد تمام دو كف دست را باهم بر چیزی كه تیمّم بر آن صحیح است بزند، سپس هردو دست را بنابر احتیاط واجب به تمام پیشانی و دوطرف آن از جایی كه موی سر می روید تا ابروها و بالای بینی بكشد و احتیاط واجب آن است كه روی ابروها را نیز مسح كند، سپس كف دست چپ را بر تمام پشت دست راست می كشد و بعد از آن، كف دست راست را بر تمام پشت دست چپ.
احكام تیمّم
مسأله 649ـ تیمّم بدل از وضو و بدل از غسل فرقی باهم ندارند، ولی احتیاط مستحب آن است كه در تیمّم بدل از غسل یك بار دیگر دستها را بر زمین زند و مجدداً با آن پشت دست راست و سپس پشت دست چپ را مسح كند.
مسأله 650ـ تمام پیشانی و پشت دستها را باید مسح كند و اگر مختصری از آن را مسح نكند تیمّم باطل است، خواه عمداً باشد یا از روی فراموشی، ولی دقّت زیاد هم لازم نیست، همین اندازه كه بگویند تمام پیشانی و پشت دستها مسح شده كافی است.
[126]
مسأله 651ـ برای این كه یقین كند تمام پیشانی و پشت دستها را مسح كرده باید كمی از اطراف آن را نیز داخل كند، ولی مسح میان انگشتان لازم نیست و احتیاط واجب این است كه پیشانی و پشت دستها را از بالا به پایین مسح كند و كارهای تیمّم را پشت سر هم به جا آورد و اگر میان آنها بقدری فاصله دهد كه صورت تیمّم از بین برود باطل است.
مسأله 652ـ لازم نیست در موقع نیّت معیّن كند كه تیمّم او بدل از غسل است یا بدل از وضو، همین اندازه كه قصد اطاعت امر الهی را دارد كافی است، حتّی اگر یكی را به جای دیگری نیّت كند امّا قصد او اطاعت امر واقعی الهی باشد صحیح است.
مسأله 653ـ بنابر احتیاط واجب باید اعضای تیمّم و كف دستها پاك باشد، ولی اگر كف دست نجس باشد و نتواند آن را آب بكشد باید با همان وضع تیمّم كند.
مسأله 654ـ باید برای تیمّم، موانع را از اعضای تیمّم برطرف كند و اگر انگشتری در دست دارد بیرون آورد، همچنین اگر موی پیش سر روی پیشانی افتاده آن را باید كنار زند، حتّی اگر احتمال قابل توجهی می دهد كه مانعی در كار باشد باید جستجو نماید.
مسأله 655ـ هرگاه پیشانی یا پشت دستها یا كف دستها زخم باشد و پارچه یا چیز دیگری بر آن بسته است كه نمی تواند باز كند، یا ضرر دارد، باید با همان حال تیمّم كند.
مسأله 656ـ كسی كه خودش توانایی بر تیمّم ندارد باید نایب بگیرد، یعنی كسی دستهای او را بر زمین زند، و اگر ممكن نیست، بر زمین بگذارد و بعد با دست خودش او را تیمّم دهد، اگر این هم ممكن نباشد باید نایب دست خود را بر چیزی كه تیمّم بر آن صحیح است بزند و بر پیشانی و دستهای او بكشد.
مسأله 657ـ بعد از فراغت از تیمّم اگر شك كند كه درست انجام داده یا نه، اعتنا نكند و اگر در اثنا شك كند احتیاط واجب آن است كه برگردد و قسمت مشكوك را دوباره انجام دهد.
[127]
مسأله 658ـ كسی كه وظیفه اش تیمّم است نباید پیش از وقت نماز تیمّم كند، ولی اگر برای كار واجب دیگر یا كار مستحبّی تیمّم كند و تا وقت نماز عذرش باقی باشد می تواند با همان تیمّم نماز بخواند.
مسأله 659ـ كسی كه وظیفه اش تیمّم است اگر یقین داشته باشد یا احتمال دهد كه تا آخر وقت عذرش باقی می ماند می تواند در اوّل وقت با تیمّم نماز بخواند، ولی اگر یقین داشته باشد كه تا آخر وقت عذر او برطرف می شود بنابر احتیاط واجب باید صبر كند.
مسأله 660ـ كسی كه با تیمّم نماز می خواند می تواند نماز قضا را نیز در آن حال با تیمّم بخواند، ولی هرگاه یقین دارد عذر او بزودی برطرف می شود باید صبر كند، همچنین بنابر احتیاط واجب اگر امید برطرف شدن عذر را بزودی دارد تأخیر اندازد.
مسأله 661ـ كسی كه نمی تواند وضو بگیرد یا غسل كند جایز است نمازهای مستحبّی را با تیمّم بخواند، حتّی اگر مثلاً برای انجام نماز شب وقت تنگ است می تواند تیمّم كند.
مسأله 662ـ كسی كه به واسطه نداشتن آب یا عذر دیگری تیمّم كند بعد از پیدا شدن آب یا برطرف شدن عذر، تیمّم او خود به خود باطل می شود.
مسأله 663ـ تمام كارهایی كه وضو را باطل می كند تیمّم بدل از وضو را هم باطل می كند و تمام كارهایی كه غسل را باطل می كند تیمّم بدل از غسل را هم باطل می نماید.
مسأله 664ـ هرگاه چند غسل بر انسان واجب شود و نتواند غسل كند یك تیمّم به قصد همه آنها كافی است.
مسأله 665ـ هرگاه به جای غسل تیمّم كند لازم نیست وضو بگیرد، یا تیمّم دیگری بدل از وضو كند، خواه غسل جنابت باشد یا غسلهای دیگر، ولی احتیاط مستحب آن است كه در غسلهای دیگر وضو بگیرد یا اگر نمی تواند تیمّم دیگری بدل از وضو كند.
[128]
مسأله 666ـ هرگاه به جای غسل تیمّم كند و بعد كاری كه وضو را باطل می كند انجام دهد برای نمازهای بعد فقط باید وضو بگیرد و اگر نمی تواند وضو بگیرد به جای آن تیمّم كند.
مسأله 667ـ كسی كه وظیفه اش تیمّم است اگر برای كاری تیمّم كند تا تیمّم و عذر او باقی است می تواند تمام كارهایی را كه وضو و غسل در آن شرط است به جا آورد، حتّی اگر تیمّم را به خاطر تنگی وقت نماز گرفته باشد دست گذاردن روی خط قرآن و مانند آن برای او جایز است.
مسأله 668ـ نمازهایی را كه با تیمّم خوانده اعاده و قضا ندارد، ولی در چند مورد احتیاط مستحب آن است كه نمازهای خود را اعاده كند: اوّل در جایی كه آب نداشته یا مانع از استعمال آب داشته و عمداً خود را جُنُب كرده و با تیمّم نماز خوانده است. دوم در جایی كه عمداً به جستجوی آب نرود و در تنگی وقت با تیمّم نماز بخواند و بعد بفهمد اگر جستجو می كرد آب پیدا می شد. سوم آن كه می دانسته یا گمان داشته كه دسترسی به آب ندارد و آبی را كه داشته ریخته و تلف كرده است.
مسأله 612ـ در هفت مورد باید بجای وضو یا غسل تیمّم كرد:
اوّل از موارد تیمّم
در جایی كه تهیه آب به اندازه وضو یا غسل ممكن نیست.
مسأله 613ـ هرگاه انسان در شهر و آبادی باشد و آب پیدا نكند باید آنقدر جستجو نماید تا از پیدا كردن آب مأیوس شود، امّا اگر در بیابان است چنانچه كوهستانی و یا زمین پست و بلند است یا به واسطه درخت و مانند آن عبور از آن مشكل می باشد باید در هر یك از چهار طرف به اندازه پرتاب یك تیر كه در قدیم با كمان پرتاب می كردند به جستجوی آب رود(1) و اگر زمین هموار و بی مانع است باید در هر طرف به اندازه مسافت دو تیر جستجو كند، ولی هر طرفی كه یقین دارد آب نیست جستجو لازم ندارد و هرگاه بعضی از چهار طرف هموار و بعضی پست و بلند است باید در هر طرف طبق دستور خودش عمل نماید.
مسأله 614ـ هرگاه اطمینان دارد كه آب در محلی دورتر از این مقدار، موجود است و وقت نماز نیز تنگ نشده، باید به سراغ آن برود، مگر این كه مشقّت
ــــــــــــــــــــــــــــ
1. مرحوم علاّمه مجلسی در شرح «من لا یحضره الفقیه» مقدار پرتاب تیر را دویست گام معیّن كرده است و ظاهر این است كه تیرانداز متعارف از این مقدار تجاوز نمی كند.
[120]
فوق العاده ای داشته باشد، ولی اگر احتمال دهد یا گمان داشته باشد كه آب در فاصله دورتر است جستجو لازم نیست.
مسأله 615ـ انسان می تواند شخص دیگری را كه مورد اطمینان اوست به جستجوی آب بفرستد و نیز اگر یك نفر از طرف چند نفر برود كافی است.
مسأله 616ـ هرگاه قبل از وقت نماز جستجو كند و آب پیدا نكند چنانچه تا وقت نماز در همان جا بماند لازم نیست دوباره به جستجوی آب برود مگر این كه تغییری در اوضاع محل پیدا شده باشد و همچنین اگر برای یك نماز جستجو كند برای نمازهای دیگر تا تغییری پیدا نشده جستجو لازم نیست.
مسأله 617ـ هرگاه وقت نماز تنگ است و اگر جستجوی آب كند وقت می گذرد و یا خطری وجود دارد، جستجو لازم نیست، ولی اگر بتواند مقداری جستجو كند همان مقدار لازم است.
مسأله 618ـ اگر عمداً به جستجوی آب نرود تا وقت نماز تنگ شود گناه كرده، ولی نمازش با تیمّم صحیح است.
مسأله 619ـ كسی كه یقین دارد آب پیدا نمی كند و به جستجوی آب نرود و با تیمّم نماز بخواند بعد از نماز بفهمدكه اگر جستجو می كرد آب پیدا می شد نمازش باطل است، همچنین اگر بعد از جستجو، تیمّم كرده و نماز خوانده و بعداً بفهمد آب در آن جا وجود داشته بنابر احتیاط واجب نماز را اعاده كند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
مسأله 620ـ كسی كه وضو دارد و می داند اگر وضوی خود را باطل كند نمی تواند وضو بگیرد، چنانچه ضرر یا مشقّت فوق العاده ای ندارد باید وضوی خود را برای نماز نگه دارد، حتّی اگر احتمال قابل توجّهی بدهد كه آب برای وضو پیدا نخواهد كرد و یا این كه قبل از وقت نماز وضو دارد و می داند بعداً دسترسی به آب ندارد، احتیاط واجب آن است كه وضوی خود را نگه دارد.
مسأله 621ـ هرگاه فقط به مقدار وضو یا غسل آب دارد و می داند اگر آن را بریزد
[121]
آب پیدا نمی كند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد ریختن آن حرام است و احتیاط واجب آن است كه پیش از وقت نماز هم این كار را نكند، همچنین اگر احتمال عقلایی می دهد كه اگر آب را بریزد آب دیگری به دستش نمی رسد احتیاط واجب آن است كه آب را نگه دارد و در تمام این صورتها اگر آب را بریزد كار خلافی كرده امّا نماز او با تیمّم صحیح است.
دوم از موارد تیمّم
مسأله 622ـ هرگاه آب در چاه باشد و بواسطه عدم توانایی یا نداشتن وسیله، دسترسی به آب ندارد، باید تیمّم كند و همچنین اگر مشقّت فوق العاده داشته باشد كه عادتاً مردم آن را تحمّل نمی كنند.
مسأله 623ـ اگر برای بیرون آوردن آب از چاه وسایلی لازم است باید تهیّه كند، یا كرایه نماید، هرچند به چند برابر قیمت معمول باشد، امّا اگر تهیّه وسایل یا خریدن خود آب وضو آنقدر هزینه می خواهد كه نسبت به حال او ضرر دارد واجب نیست.
مسأله 624ـ هرگاه ناچار شود برای تهیّه آب قرض كند واجب است قرض نماید، امّا اگر می داند یا گمان داردتوانایی ادای آن دین را نداردواجب نیست قرض كند و اگر كسی مقداری آب بدون منت فوق العاده ای به او ببخشد باید قبول كند.
سوم از موارد تیمّم
مسأله 625ـ هرگاه آب دارد ولی می ترسد اگر وضو بگیرد بیمار شود یا بیماری او به طول انجامد، یا شدّت كند، یا معالجه آن سخت شود، در تمام این موارد باید تیمّم كند، ولی اگر مثلاً آب گرم برای او ضرر ندارد باید با آب گرم وضو بگیرد یا غسل كند و لازم نیست یقین به ضرر داشته باشد همین اندازه كه خوف ضرر داشته باشد كافی است كه وضو نگیرد و تیمّم كند.
[122]
مسأله 626ـ كسی كه مبتلا به درد چشم است و آب برای او ضرر دارد اگر بتواند اطراف چشم را بشوید باید وضو بگیرد و الاّ تیمّم كند.
مسأله 627ـ كسی كه می داند آب برای او ضرر دارد هرگاه تیمّم كند و بعداً بفهمد آب برای او ضرر نداشته تیمّم او باطل است و اگر نماز با آن خوانده، بنابر احتیاط واجب اعاده كند و بعكس اگر یقین داشت آب برای او ضرر ندارد و وضو گرفت و غسل كرد بعد فهمید آب برای او ضرر دارد احتیاط واجب آن است كه تیمّم كند و اگر نماز خواند اعاده نماید.
چهارم از موارد تیمّم
مسأله 628ـ هرگاه به مقدار كافی آب دارد امّا اگر آن را به مصرف وضو یا غسل برساند می ترسد خودش یا فرزندان یا دوستان و همراهانش از تشنگی هلاك یا بیمار شوند، یا فوق العاده به زحمت بیفتند، باید تیمّم كند و آب را نگه دارد، همچنین اگر انسان غیر مسلمانی جان او در خطر باشد باید آب را به او بدهد و تیمّم نماید، درباره حیوان نیز همین حكم جاری است.
مسأله 629ـ هرگاه غیر از آب پاك، آب نجسی هم به مقدار آشامیدن دارد، از آب نجس نمی تواند استفاده كند، باید آب پاك را برای آشامیدن بگذارد و برای نماز تیمّم كند، ولی دادن آب نجس به حیوان اشكالی ندارد.
پنجم از موارد تیمّم
مسأله 630ـ كسی كه آب كمی در اختیار دارد كه اگر با آن وضو بگیرد و یا غسل كند برای تطهیر بدن یا لباس او چیزی نمی ماند باید نخست بدن و لباس را آب بكشد، بعد تیمّم كند و نماز بخواند، امّا اگر چیزی كه بر آن تیمّم كند ندارد باید آب را به مصرف وضو یا غسل برساند و با بدن یا لباس نجس نماز بخواند.
[123]
ششم از موارد تیمّم
مسأله 631ـ هرگاه آب یا ظرفش غصبی است، یا از طلا و نقره است و آب و ظرف دیگری ندارد،باید به جای وضو یا غسل، تیمّم كند.
هفتم از موارد تیمّم
مسأله 632ـ در تنگی وقت كه اگر بخواهد وضو بگیرد یا غسل كند همه نماز یا مقداری از آن خارج از وقت واقع می شود باید تیمّم كند.
مسأله 633ـ هرگاه كسی عمداً نماز را بقدری تأخیر بیندازد كه وقت وضو یا غسل نداشته باشد معصیت كرده، ولی نماز او با تیمّم صحیح است، هرچند احتیاط مستحب آن است كه قضای آن را نیز به جا آورد.
مسأله 634ـ كسی كه نمی داند وقت تنگ شده یا نه، باید وضو بگیرد یا غسل كند، ولی اگر می داند مقدار كمی وقت دارد امّا می ترسد اگر سراغ وضو یا غسل برود به نماز نرسد باید تیمّم كند.
مسأله 635ـ هرگاه كسی به واسطه تنگی وقت تیمّم كرده و مشغول نماز است و در بین نماز آبی كه داشته از دست برود برای نمازهای بعد می تواند با همان تیمّم نماز بخواند.
مسأله 636ـ هرگاه بتواند وضو بگیرد یا غسل كند و نماز را بدون مستحبات (ماننداقامه و قنوت) به جاآورد باید چنین كند حتّی اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد می تواند آن را ترك نماید و با وضو نمازبخواند.
بر چه چیزهایی می توان تیمّم كرد؟
مسأله 637ـ تیمّم بر چند چیز جایز است: خاك، شن، ریگ، كلوخ (خاكهای به هم
[124]
چسبیده) و سنگ، به شرط این كه پاك باشند و مختصر غباری لااقل بر آنها باشد.
مسأله 638ـ تیمّم بر سنگ آهك و سنگ گچ و سنگ مرمر و سنگ سیاه و مانند آن جایز است،ولی تیمّم بر جواهرات مانند سنگ عقیق و فیروزه باطل است و احتیاط واجب آن است كه بر گچ و آهك پخته وهمچنین بر آجر و سفال تیمّم نكند.
مسأله 639ـ هرگاه چیزهایی كه در مسأله سابق گفتیم پیدا نشود، باید برگرد و غباری كه روی لباس و مانند آن است تیمّم كند و چنانچه غبار پیدا نشود باید بر گِل تیمّم كند و اگر گل هم پیدا نشود احتیاط واجب آن است كه نماز را بدون تیمّم بخواند و بعداً قضای آن را نیز به جا آورد و چنین كسی را «فاقد الطّهورین» نامند.
مسأله 640ـ كسی كه آب ندارد اگر برف یا یخ داشته باشد چنانچه ممكن است باید آن را آب كند و با آن وضو یا غسل به جا آورد.
مسأله 641ـ اگر كاه یا اشیاء دیگری با خاك و ریگ مخلوط شود تیمّم بر آن جایز نیست، ولی اگر آنقدر كم باشد كه در خاك یا ریگ از بین رفته حساب شود تیمّم بر آن مانعی ندارد.
مسأله 642ـ هرگاه خاك و مانند آن برای تیمّم ندارد امّا می تواند خریداری كند واجب است اقدام نماید.
مسأله 643ـ تیمّم بر دیوار گلی صحیح است و احتیاط مستحب آن است كه با وجود زمین یا خاك خشك بر زمین یا خاك نمناك تیمّم نكند.
مسأله 644ـ چیزی كه بر آن تیمّم می كند بنابر احتیاط واجب باید غصبی نباشد، امّا اگر نداند غصبی است و یا فراموش كرده باشد تیمّم او صحیح است، مگر آن كه خودش آن را غصب كرده باشد.
مسأله 645ـ كسی كه در جای غصبی زندانی است می تواند بر خاك یا سنگ آن تیمّم نماید و نمازبخواند.
مسأله 646ـ همان گونه كه اشاره شد واجب است تا آنجا كه امكان دارد چیزی كه بر آن تیمّم می كند گردی داشته باشد كه بر دست بماند و بعد از زدن دست بر آن،
[125]
مستحبّ است دست را بتكاند كه گرد و خاك اضافی آن بریزد.
مسأله 647ـ بهتر است از تیمّم بر زمینهای آلوده، زمین گود، كنار جاده ها و زمین شوره زار در صورتی كه نمك روی آن نگرفته باشد خود داری كند و اگر نمك روی آن را گرفته است باطل است، اگر آلودگی طوری است كه بیم بیماری از تیمّم بر آن می رود، باید بنابر احتیاط واجب بدون تیمّم نماز بخواند و بعداً قضا كند.
طریقه تیمّم كردن
مسأله 648ـ برای تیمّم باید اوّل نیّت كند، بعد تمام دو كف دست را باهم بر چیزی كه تیمّم بر آن صحیح است بزند، سپس هردو دست را بنابر احتیاط واجب به تمام پیشانی و دوطرف آن از جایی كه موی سر می روید تا ابروها و بالای بینی بكشد و احتیاط واجب آن است كه روی ابروها را نیز مسح كند، سپس كف دست چپ را بر تمام پشت دست راست می كشد و بعد از آن، كف دست راست را بر تمام پشت دست چپ.
احكام تیمّم
مسأله 649ـ تیمّم بدل از وضو و بدل از غسل فرقی باهم ندارند، ولی احتیاط مستحب آن است كه در تیمّم بدل از غسل یك بار دیگر دستها را بر زمین زند و مجدداً با آن پشت دست راست و سپس پشت دست چپ را مسح كند.
مسأله 650ـ تمام پیشانی و پشت دستها را باید مسح كند و اگر مختصری از آن را مسح نكند تیمّم باطل است، خواه عمداً باشد یا از روی فراموشی، ولی دقّت زیاد هم لازم نیست، همین اندازه كه بگویند تمام پیشانی و پشت دستها مسح شده كافی است.
[126]
مسأله 651ـ برای این كه یقین كند تمام پیشانی و پشت دستها را مسح كرده باید كمی از اطراف آن را نیز داخل كند، ولی مسح میان انگشتان لازم نیست و احتیاط واجب این است كه پیشانی و پشت دستها را از بالا به پایین مسح كند و كارهای تیمّم را پشت سر هم به جا آورد و اگر میان آنها بقدری فاصله دهد كه صورت تیمّم از بین برود باطل است.
مسأله 652ـ لازم نیست در موقع نیّت معیّن كند كه تیمّم او بدل از غسل است یا بدل از وضو، همین اندازه كه قصد اطاعت امر الهی را دارد كافی است، حتّی اگر یكی را به جای دیگری نیّت كند امّا قصد او اطاعت امر واقعی الهی باشد صحیح است.
مسأله 653ـ بنابر احتیاط واجب باید اعضای تیمّم و كف دستها پاك باشد، ولی اگر كف دست نجس باشد و نتواند آن را آب بكشد باید با همان وضع تیمّم كند.
مسأله 654ـ باید برای تیمّم، موانع را از اعضای تیمّم برطرف كند و اگر انگشتری در دست دارد بیرون آورد، همچنین اگر موی پیش سر روی پیشانی افتاده آن را باید كنار زند، حتّی اگر احتمال قابل توجهی می دهد كه مانعی در كار باشد باید جستجو نماید.
مسأله 655ـ هرگاه پیشانی یا پشت دستها یا كف دستها زخم باشد و پارچه یا چیز دیگری بر آن بسته است كه نمی تواند باز كند، یا ضرر دارد، باید با همان حال تیمّم كند.
مسأله 656ـ كسی كه خودش توانایی بر تیمّم ندارد باید نایب بگیرد، یعنی كسی دستهای او را بر زمین زند، و اگر ممكن نیست، بر زمین بگذارد و بعد با دست خودش او را تیمّم دهد، اگر این هم ممكن نباشد باید نایب دست خود را بر چیزی كه تیمّم بر آن صحیح است بزند و بر پیشانی و دستهای او بكشد.
مسأله 657ـ بعد از فراغت از تیمّم اگر شك كند كه درست انجام داده یا نه، اعتنا نكند و اگر در اثنا شك كند احتیاط واجب آن است كه برگردد و قسمت مشكوك را دوباره انجام دهد.
[127]
مسأله 658ـ كسی كه وظیفه اش تیمّم است نباید پیش از وقت نماز تیمّم كند، ولی اگر برای كار واجب دیگر یا كار مستحبّی تیمّم كند و تا وقت نماز عذرش باقی باشد می تواند با همان تیمّم نماز بخواند.
مسأله 659ـ كسی كه وظیفه اش تیمّم است اگر یقین داشته باشد یا احتمال دهد كه تا آخر وقت عذرش باقی می ماند می تواند در اوّل وقت با تیمّم نماز بخواند، ولی اگر یقین داشته باشد كه تا آخر وقت عذر او برطرف می شود بنابر احتیاط واجب باید صبر كند.
مسأله 660ـ كسی كه با تیمّم نماز می خواند می تواند نماز قضا را نیز در آن حال با تیمّم بخواند، ولی هرگاه یقین دارد عذر او بزودی برطرف می شود باید صبر كند، همچنین بنابر احتیاط واجب اگر امید برطرف شدن عذر را بزودی دارد تأخیر اندازد.
مسأله 661ـ كسی كه نمی تواند وضو بگیرد یا غسل كند جایز است نمازهای مستحبّی را با تیمّم بخواند، حتّی اگر مثلاً برای انجام نماز شب وقت تنگ است می تواند تیمّم كند.
مسأله 662ـ كسی كه به واسطه نداشتن آب یا عذر دیگری تیمّم كند بعد از پیدا شدن آب یا برطرف شدن عذر، تیمّم او خود به خود باطل می شود.
مسأله 663ـ تمام كارهایی كه وضو را باطل می كند تیمّم بدل از وضو را هم باطل می كند و تمام كارهایی كه غسل را باطل می كند تیمّم بدل از غسل را هم باطل می نماید.
مسأله 664ـ هرگاه چند غسل بر انسان واجب شود و نتواند غسل كند یك تیمّم به قصد همه آنها كافی است.
مسأله 665ـ هرگاه به جای غسل تیمّم كند لازم نیست وضو بگیرد، یا تیمّم دیگری بدل از وضو كند، خواه غسل جنابت باشد یا غسلهای دیگر، ولی احتیاط مستحب آن است كه در غسلهای دیگر وضو بگیرد یا اگر نمی تواند تیمّم دیگری بدل از وضو كند.
[128]
مسأله 666ـ هرگاه به جای غسل تیمّم كند و بعد كاری كه وضو را باطل می كند انجام دهد برای نمازهای بعد فقط باید وضو بگیرد و اگر نمی تواند وضو بگیرد به جای آن تیمّم كند.
مسأله 667ـ كسی كه وظیفه اش تیمّم است اگر برای كاری تیمّم كند تا تیمّم و عذر او باقی است می تواند تمام كارهایی را كه وضو و غسل در آن شرط است به جا آورد، حتّی اگر تیمّم را به خاطر تنگی وقت نماز گرفته باشد دست گذاردن روی خط قرآن و مانند آن برای او جایز است.
مسأله 668ـ نمازهایی را كه با تیمّم خوانده اعاده و قضا ندارد، ولی در چند مورد احتیاط مستحب آن است كه نمازهای خود را اعاده كند: اوّل در جایی كه آب نداشته یا مانع از استعمال آب داشته و عمداً خود را جُنُب كرده و با تیمّم نماز خوانده است. دوم در جایی كه عمداً به جستجوی آب نرود و در تنگی وقت با تیمّم نماز بخواند و بعد بفهمد اگر جستجو می كرد آب پیدا می شد. سوم آن كه می دانسته یا گمان داشته كه دسترسی به آب ندارد و آبی را كه داشته ریخته و تلف كرده است.