کد مطلب:188679 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:257

شهادت
امام باقر (ع) پس از عمری تلاش در میدان بندگی خدا و احیای دین و ترویج



[ صفحه 23]



علم و خدمات اجتماعی به جامعه ی اسلامی، در روز هفتم ماه ذوالحجه ی سال 114 [1] رحلت كرد.

در سال رحلت و شهادت آن حضرت آرای دیگری نیز وجود دارد. دسته ای از مورخان سال 117 [2] و بعضی سال 118 [3] و گروه اندكی سال های 116 [4] و 113 [5] و 115 [6] و 111 [7] را یاد كرده اند، اما بیشترین منابع تاریخی سال 114 [8] را متذكر شده اند.

منابع روایی و تاریخی علت وفات آن حضرت را مسمومیت دانسته اند، مسمومیتی كه دست های حكومت امویان در آن دخیل بوده است. [9] .

از برخی روایات استفاده می شود كه مسمومیت امام باقر (ع) به وسیله ی زین آغشته به سم، صورت گرفته است، به گونه ای كه بدن آن گرامی از شدت تأثیر سم



[ صفحه 24]



به سرعت متورم گردید و سبب شهادت آن حضرت شد. [10] .

در این كه چه فرد یا افرادی در این ماجرای خائنانه دست داشته اند، نقل های روایی و تاریخی از اشخاص مختلفی نام برده اند.

بعضی از منابع، شخص هشام بن عبدالملك را عامل شهادت آن حضرت دانسته اند. [11] .

بخشی دیگر، ابراهیم بن ولید را وسیله ی مسمومیت معرفی كرده اند. [12] .

برخی از روایات نیز زید بن حسن را كه از دیر زمان كینه های عمیق نسبت به امام باقر (ع) داشت، مجری این توطئه به شمار آورده اند. [13] .

به طور مسلم وفات امام باقر (ع) در دوران خلافت هشام بن عبدالملك رخ داده است؛ [14] زیرا خلافت هشام از سال 105 تا سال 125 هجری استمرار داشته، و آخرین سالی كه مورخان در وفات امام باقر (ع) نقل كرده اند 118 هجری می باشد. [15] .

با این كه نقل ها بظاهر مختلف است، اما با اندكی تأمل در منابع روایی و تاریخ، بعید نمی نماید كه همه ی آن ها به گونه ای صحیح باشد زیرا عامل شهادت آن حضرت لازم نیست یك نفر باشد بلكه ممكن است افراد متعددی در شهادت امام باقر (ع) دست داشته اند كه هر روایت و نقل، به یكی از آنان اشاره كرده است.

با توجه به برخوردهای خشن و قهرآمیز هشام با امام باقر (ع) و عداوت انكارناپذیر بنی امیه با خاندان علی (ع) شك نیست كه او در از میان بردن امام



[ صفحه 25]



باقر (ع) - اما بشكلی غیر علنی - انگیزه ای قوی داشته است.

بدیهی است كه هشام برای عملی ساختن توطئه ی خود، از نیروهای مورد اطمینان خویش بهره جوید، از این رو ابراهیم بن ولید [16] را كه عنصری اموی و دشمن اهل بیت (ع) است به استخدام می گیرد و او امكانات لازم را در اختیار فردی كه از اعضای داخلی خاندان علی (ع) بشمار می آید و می تواند در محیط زندگی امام باقر (ع) بدون مانع راه یابد و كسی مانع او نشود، قرار دهد، تا به وسیله ی او برنامه ی خائنانه ی هشام عملی گردد و امام به شهادت رسد.

امام باقر (ع) این چنین به شهادت رسید و به ملاقات الهی شتافت و در بقیع، كنار مرقد پدر بزرگوارش امام سجاد (ع) و عموی پدرش حسن بن علی (ع) مدفون گشت. [17] .



[ صفحه 26]




[1] فرق الشيعة 61، اعلام الوري به جاي ماه ذوالحجة، ماه ربيع الاول را ياد كرده است. رك: ص 259.

[2] تاريخ يعقوبي 2 / 320؛ تذكرة الخواص 306؛ الفصول المهمة 220؛ اخبار الدول و آثار الاول 11؛ اسعاف الراغبين 195؛ نورالابصار، مازندراني 66 و... در بسياري از اين منابع؛ مطلب به صورت «قيل» ياد شده است.

[3] كشف الغمة 2 / 322؛ وفيات الاعيان 4 / 174؛ تاريخ ابي الفداء 1 / 248؛ تتمة المختصر 1 / 248؛ اعيان الشيعة 1 / 650.

[4] المختصر في اخبار البشر 1 / 203؛ تتمة المختصر 1 / 248.

[5] مرآة الجنان 1 / 247.

[6] كامل ابن اثير 5 / 180.

[7] مآثر الانافة في معالم الخلافة 1 / 152.

[8] طبقات الكبير 5 / 238؛ اصول كافي 2 / 372؛ تاريخ قم 197؛ ارشاد مفيد 2 / 156؛ دلائل الامامة 94؛ تاج المواليد 118؛ مناقب 4 / 210؛ سير اعلام النبلاء 4 / 409؛ الانوار البهية 126؛ تاريخ ابن خلدون 2 / 23؛ عمدةالطالب 137؛ شذرات الذهب 1 / 149؛ و....

[9] الصواعق المحرقة 210؛ احقاق الحق 12 / 154؛ اسعاف الراغبين بهامش نورالابصار 254؛ مثير الاحزان، جواهري 244.

[10] الخرائج والجرائح، راوندي 2 / 604؛ مدينة المعاجز 349؛ بحار 46 / 329؛ مستدرك الوسائل 2 / 211.

[11] مآثر الانافة في معالم الخلافة 1 / 152؛ مصباح كفعمي 522.

[12] سبائك الذهب 74؛ دلائل الامامة 94؛ مناقب ابن شهر آشوب 4 / 210؛ الفصول المهمة 220؛ الانوار البهية 126.

[13] الخرائج والجرائح، راوندي 2 / 604؛ مدينة المعاجز 349؛ بحار 46 / 329؛ مستدرك الوسائل 2 / 211.

[14] تاريخ يعقوبي 2 / 320؛ مروج الذهب 3 / 219؛ الانوار البهية 126؛ اعيان الشيعة 1 / 650.

[15] در كتاب اخبار الدول و آثار الاول ص 111 شهادت امام باقر (ع) در خلافت ابراهيم بن وليد دانسته شده است، ولي چنان كه توضيح داده شد وفات آن حضرت در خلافت هشام بوده و ابراهيم بن وليد مي توانسته است از مجريان نقشه ي هشام به شمار آيد.

[16] ابراهيم بن وليد بن عبدالملك، بعدها در سال 129 به خلافت رسيد، ولي خلافتش ديري نپاييد و پس از هفتاد روز كشته شد. رك: تاريخ الخلفاء، سيوطي 254.

[17] فرق الشيعة 61؛ اصول كافي 2 / 372؛ ارشاد مفيد 2 / 156؛ دلائل الامامة 94؛ اعلام الوري 259؛ كشف الغمة 2 / 327؛ تذكرة الخواص 306؛ مصباح كفعمي 522، شذرات الذهب 1 / 149 و...

از برخي منابع استفاده مي شود كه آن حضرت، هنگام رحلت در شهر مدينه نبوده است، بلكه در محلي به نام حميمه از روستاهاي نواحي مكه يا شام بوده؛ پس از شهادت، آن گرامي را به مدينه منتقل كرده اند. رك: وفيات الاعيان 4 / 174؛ المختصر في اخبار البشر 1 / 203؛ احقاق الحق 12 / 152.