کد مطلب:231337 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:253

توضیح
در پیرامون این دو حدیث شریف مطالبی لازم است گفته شود :

1- منظور از خالق و مخلوق بودن قدیم و حادث بودن است، و این پرسش به آن جهت است كه در این موضوع اختلافی هست.

كرامیه و حنابله و معتزله كلام خداوند متعال را عبارت از حروف و اصوات می دانند.

كرامیه گویند: كلام خدا حادث ولی قائم به ذات اوست.

حنابله گویند: قدیم و قائم به ذات او باشد.

معتزله گویند: حادث و مخلوق و قائم می شود به موضوعات دیگر، مانند ایجاد كلام در شجره و غیر آن.

أشاعره گویند: كلام بر دو قسم باشد، لفظی و آن حادث است. و نفسی و آن مفاهیم قائم به ذات بوده، و صفتی است از صفات قدیم ذات كه غیر از علم و اراده باشد.

و این مبحث در كتب كلامی تفصیلا بیان شده است.

2- كلام به معنی تبیین و آشكار كردن آن چیزی است كه در باطن است، به هر وسیله ای كه باشد، بوسیله ی كلمات و یا اصوات و یا القاء و یا ایجاد تكوینی و یا به نحو دیگر از انحاء تفهیم و ابراز نیت.



[ صفحه 212]



از این لحاظ می بینیم كه از وجود حضرت عیسی علیه السلام بكلمه، واز وحی به تكلیم، تعبیر شده است .

إن الله یبشرك بكلمة منه اسمه المسیح . [1] .

أن یكلمه الله إلا وحیا . [2] .

و بحث ما در اینمورد: در كلام لفظی و قرآن مجید است، نه در كلام نفسی یا كلام تكوینی، كه اولی از صفات ذاتیه، و دومی مخلوق است.

3- تبیین و ابراز نیت، این معنی اگر من حیث هو و به لحاظ مطلق مفهوم آن تعقل شود از صفات ذاتیه به حساب خواهد آمد. و اگر به نحو خاص و به اعتبار مورد مخصوص و نسبت به مخاطبین تصور شود از صفات فعلی محسوب خواهد شد.

و این صفت مانند صفات - تكوین و ایجاد و تجلی و ادراك و بصیر است، كه اگر خود مفاهیم آنها بطور اطلاق و فی نفسه حساب شود از صفات ذاتی خواهد بود. و اگر به لحاظ تعلق آنها به موارد خارجی منظور گردد از صفات فعلی می باشد.

4- قرآن مجید از جهت الفاظ و تركیب كلمات و خصوصیات دیگر، و دلالت آنها به معارف و حقایق صد در صد ثابت در حد اعلا و فوق مرتبه ی إمكان، و در مقام اعجاز نازل شده است.

و چون برای هدایت و استفاده ی مردم، ودر مقام مخاطبه با پیغمبر اكرم و دیگران است قهرا حادث خواهد بود، اگرچه مبدأ این كلمات صفات ذاتی علم و



[ صفحه 213]



اراده ی الهی باشد.

5- پس قرآن مجید كه كلام خداوند متعال است: نمی تواند قدیم بوده و در مرحله تكوین و خلق موثر شده، و منشأ حوادثی باشد. و نه مخلوق و آفریده شده باشد ، مثل سایر مخلوقات.

البته منظور از خالق و قدیم بودن این است كه: از صفات ذاتی و لازم خالق بوده و چون علم و قدرت عین ذات ازلی باشد. و در مورد كلام هر دو از خالق و مخلوق بودن غلط است.

6- پس قرآن مجید كه مصداق اتم و اكمل كلام لفظی پروردگار متعال است، چون استقلال بذاته نداشته است، و از خود قدرت و اراده و اختیار هم ندارد هرگز نمی تواند فاعل و ایجاد كننده ی چیزی باشد.

و از لحاظ دیگر برای آنكه كلام و قرآن مجید، ابراز و تبیین نیت و محتوای قلبی است، یعنی مرحله ی ظهور و بروز نیت باطنی است، نه آن كه موجود تازه دیگری در خارج پدید آید عنوان مخلوق بودن پیدا نخواهد كرد.

7- نتیجه ی مباحث ذكر شده به این قرار شد:

الف - كلام: عبارت از ابراز و تبیین مراد و نیت قلبی است.

ب - قران مجید: عبارت از كلمات و جملات و مضامین آنهاست.

ج - كلام نفسی: اگر به معنی علم و اراده و قدرت كه منشأ بروز كلام لفظی است، باشد آن را كلام نمی گویند. و اگر به معنی قوه ی تبیین و ابراز باشد باز برگشت آن به صفت علم و قدرت و اراده خواهد شد.

د - تبیین و ابراز نیت: مرحله ی ظهور و بروز آن نیت است، نه آن كه موجود



[ صفحه 214]



جدید و مستقلی به وجود آید.

ه- و چون در مقام ظهور امر قلبی به صورت الفاظ: وجود مستقل دیگری نیست، پس قرآن مجید كه از مصادیق كلام است، نه خالق می شود و نه مخلوق، و بلكه از مصادیق اتم كلام خداوند متعال خواهد بود.



[ صفحه 215]




[1] آل عمران :45.

[2] شوري :51.