کد مطلب:296283 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:226
نگاهي به آيه ي تطهير
در سوره ي مباركه ي احزاب (سوره ي 33) از آيه ي 28 تا 34 مسائلي در مورد همسران رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و سلم مطرح گشته و سفارشات خاصي به آنان داده شده است.
در روايات آمده: سبب نزول اين آيات آن بود كه چون رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و سلم از جنگ خيبر بازگشت و غنائم فراواني به دست
آورد برخي از همسران او خواستند كه قسمتي از غنيمتها را به آنان بدهد. پيامبر فرمود: آنها را به فرمان خدا در ميان مسلمانان تقسيم كردم. آن همسران ناراحت شدند و گفتند: شايد چنين مي پنداري كه اگر ما را طلاق دهي ديگر براي ما شوهر لايقي يافت نمي شود (كه چنين بر ما سخت مي گيري)؟!
خداوند متعال از اين سخنان بر پيامبر خويش غيرت ورزيد و او را فرمان داد كه از همسران خود كناره گيرد. پيامبر از آنان كناره گرفت و مدت بيست و نه روز در مشربه ام ابراهيم [1] به سر برد.
پس از آن خبري شايع گشت كه رسول خدا زنان خود را طلاق داده است.
آن گاه طي جرياناتي عمر خود را به آن حضرت رسانيد و مطلع شد كه آن حضرت زنان خود را طلاق نگفته است و اين خبر را به زنان رسانيد. در اين حال اين آيات نازل شد و رسول خدا به نزد همسران بازگشت و آيات را بر آنان خواند و آنان نيز عذرخواهي نمودند. [2] .
اين آيات با لحن تندي به برخي از همسران پيامبر صلي اللَّه عليه و اله و سلم هشدار مي دهد كه بايد دست از تجمل پرستي بردارند و چشم به سوي غنيمتهايي كه به سرزمينهاي اسلامي سرازير مي شود ندوزند، كه در غير اين صورت شايستگي همسري با آن حضرت را از دست داده و بايد آمادگي جدايي از او را داشته باشند
اما در ميان اين آيات كه همه مربوط به همسران پيامبر صلي اللَّه عليه و اله و سلم است و در آنها ضمير مؤنث به كار رفته است، آيه تطهير قرار گرفته كه سياق و لحن آن با آيات ديگر فرق دارد، زيرا اولا سياق آيات قبل و بعد سياق تهديد است و سياق آيه ي تطهير سياق آيات قبل و بعد سياق تهديد است و سياق آيه ي تطهير سياق ملاطفت و مهرباني.
ثانيا در اين آيه ضمير جمع مذكر به كار رفته كه وجود مردان يا جمع زنان و مردان را كه مردان آن بيشترند مي رساند.
از آن رو كه اين آيه در ميان آيات مربوط به همسران رسول خدا قرار گرفته ميان مفسران شيعه و اهل سنت اختلاف شده است. مفسران اهل سنت معتقدند كه اين آيه نيز مربوط به همسران پيامبر است، زيرا در ميان همان آيات واقع است.
اما مفسران شيعه معتقدند كه اين آيه مربوط به همسران آن حضرت نيست، بلكه درباره ي خمسه ي طيبه عليهم السلام است، زيرا:
1- چنانكه گفتيم سياق اين آيه ملاطفت است و سياق
آيات قبل و بعد آن تهديد.
2- اين آيه با تاكيد و نيز حصري كه در آن به كار رفته پاكي مطلق و عصمت اهل بيت را مي رساند، در حالي كه هيچ كس مدعي عصمت همسران پيامبر نيست.
3- از همه مهمتر آنكه در آيه ضمير مذكر به كار رفته كه نشان مي دهد مخاطب آن مردانند يا زنان و مرداني كه تعداد مردان بيشتر است، و آنان پيامبر، علي، و حسن و حسين (از مردان) و فاطمه ي عليهم السلام (از زنان) هستند.
4- گرچه واژه ي اهل بيت از نظر لغوي همسران را نيز شامل مي شود، ولي عمل پيامبر صلي اللَّه و عليه و آله و سلم در حديث كساء كه بيشتر روايات آن را اهل سنت نقل كرده اند نشان مي دهد كه همسران از اين دايره خارجند، چنانكه ام سلمه را نيز كه آيه در خانه اش نازل شده در زير عبا راه نداد.
برخي از مفسران متعقدند كه اين آيه مستقل نازل شده و بعدا به دستور رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و سلم و به گفته ي برخي ديگر در هنگام جمع آوري قرآن كريم، در اينجا جاي داده شده است.
اشكالي كه در اينجا به نظر مي رسد آن است كه چرا اين آيه در ميان آيات مربوط به همسران رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و سلم قرار گرفته و اين شبهه را ايجاد نموده است؟
پاسخ آن است كه: چون خانه هاي همسران رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و سلم
همه در كنار هم و در اطراف مسجد النبي قرار داشت و خانه ي حضرت زهرا عليهماالسلام نيز در آنجا بود و حتي دري از آن به مسجد باز مي شد، هنگامي كه اين آيات بر همسران پيامبر خوانده مي شد و همه بيانگر تهديد و نكوهش بود، براي آنكه مبادا تصور شود كه افراد اين خانه هم مشمول اين خطابهاي عتاب آميز هستند، به عنوان جمله ي معترضه ساحت مقدس آنان را از اين نكوهشها پاك داشت و اعلام نمود كه شما خاندان از اين امور منزهيد و گرد هيچ گونه آلودگي و پليدي بر دامن شما نخواهد نشست.
ضمير را هم مذكر آورد تا تصور مذكور را به كلي باطل سازد.
و نيز براي آنكه آن تهديدها را تحكيم ببخشد، در ميان خطاب به زنان پيامبر صلي اللَّه عليه و اله و سلم خبر از عصمت و پاكي خاندان آن حضرت مي دهد تا به آنان هشدار دهد كه شما در ميان خانواده اي قرار داريد كه گروهي از آنان معصومند و كسي كه در زير سايه ي درخت عصمت و در كانون معصومان قرار گرفته سزاوار است كه بيش از ديگران مقراب خود باشد و نبايد فراموش كند كه انتساب به چنين خانواده اي مسئوليتهاي سنگيني براي او ايجاد مي نمايد و خدا و خلق از او انتظارات فراواني دارند. [3] [4] .
[1] مشربه ام ابراهيم در منطقه ي عوالي مدينه، جنوب شرقي، در ميان يكي از باغهاست، و آن بالاخانه اي است كه راهش به وسيله ي تنه ي درخت خرمايي بوده، و ظاهرا در زمان جاهلي بدانجا مي رفتند و ميگساري مي كردند و البته در زمان اسلام موقوف شده بود. و گويند ظاهرا چون ماريه ي قبطيه اسلام نياورد رسول خدا وي را از ديگر زنها جدا ساخت و در آنجا منزل داد. (قصص قرآن، استاد علي اكبر غفاري:644.
[2] تفصيل جريان را در الميزان 16: 314- 315 و جامع الاصول 2: 400- 408 و ساير جوامع روايي تفسيري ببينيد.
[3] اين نكته ي آخر با اندكي تغيير از تفسير نمونه 17: 295 اقتباس شده است.
[4] درباره ي واژه ي آيه ي تطهير بحث بسيار است كه اين مختصر گنجايش آن را ندارد، براي اطلاع بيشتر بايد به تفاسير قرآن كريم، ذيل آيه ي 33 سوره ي احزاب و نيز كتابهاي روايي از جمله بحارالانوار 236-35: 206، و كتاب غايه المرام بحراني و شواهد التنزيل حسكاني مراجعه كرد. اين توضيحات در كتاب اميرالمومنين علي بن ابي طالب عليه السلام تاليف محقق گرامي حاج شيخ احمد رحماني همداني با ترجمه ي نگارنده كه اخيرا توسط انتشارات منير به چاپ رسيده آمده است.