کد مطلب:370084 شنبه 19 فروردين 1396 آمار بازدید:750
معرفى اجمالى
« رجال كشى مع تعلیقات المیر داماد»، همانگونه كه از نامش پیداست، شرح یا تعلیقهاى است از سیّد محمّد باقر حسینى استرآبادى، معروف به میر داماد، بر كتاب رجالى معروف كشى. این كتاب در قرن دهم هجرى و به زبان عربى نوشته شده و جامعیّت شخصیت میر داماد باعث قدر و قیمت مضاعف آن مىباشد. با اینكه میر داماد بیشتر به یك فیلسوف و حكیم اشراقى شهرت دارد تا یك فقیه یا رجالى، امّا جامعیّت وى بیش از این حرفها بوده و باعث بر جاى ماندن آثار مختلفى از وى در علوم و فنون گوناگون شده است كه كتاب حاضر یكى از دهها مورد مذكور است.
ساختار
كتاب، در دو جلد مىباشد كه با ذكر چند روایت آغاز شده و با بررسى چند نفر از بزرگان صحابه ادامه یافته، به ذكر اوصاف روات مىپردازد. شارح نیز در ذیل مجلات قابل ملاحظهى كشى در پاورقى كتاب توضیحات لازم را ارائه نموده است.
گزارش محتوا
اوّلین عبارت كشى، در سرآغاز كتابش با این جمله شروع مىشود كه:« حمدویه بن نصیر الكشى، قال: حدثنا محمّد بن الحسین بن على بن أبى الخطاب عن محمّد بن سنان عن حذیفة بن منصور عن ابى عبد الله( ع) قال: اعرفوا منازل الرّجال منّا على قدر روایاتهم عنّا»، همانگونه كه ملاحظه مىگردد روایتى است از امام صادق( ع) راجع به شناخت روات حدیث كه كمیّت روایات نقل شده از محضر اهل بیت( ع) را یكى از راههاى شناخت راوى قرار داده است.
شارح، بعد از بیان خطبه، نظر خود را راجع به كشى، این چنین بیان مىكند:« قول الشیخ الحدیث الحافظ الناقد الروایة أبى عمرو محمّد بن عبد العزیز الكشى رحمه الله فى ما أورده شیخ الطائفة فى الكتاب الاختیار من كتابه». لفظ حمدویه، اوّلین نكتهاى است كه شارح به تفصیل آن را مورد بررسى قرار داده و به لحاظ لغوى و از دیدگاه لغوىها به دنبال تبیین آن مىباشد. وى سپس لفظ كشى را بررسى كرده و شهر كش را به نقل از فاضل مهندس بیرجندى در كتاب« المعمول فى مساحة الارض و بلدان الاقالیم»، از بلاد ما وراء النهر كه شهر بزرگى در ابعاد سه فرسخ در سه فرسخ مىباشد، معرفى كرده است كه كشى نیر منسوب به این شهر است.
محمّد بن سنان، به عنوان یكى از روات حدیث مذكور، دیگر نكتهاى است كه شارح در موردش قلمفرسایى نموده است. الختلى، سلیمان الخطابى كه شیخ آن را در كتاب الرجال در میان اصحاب امام كاظم( ع) آورده و سوید نسائى، دیگر اشخاص مورد بحث شارح در این قسمت مىباشند.
روایت چهارم كشى كه از على بن سوید النسائى است، به این شرح مىباشد:« قال كتب إلى ابو الحسن الاول و هو فى السجن و امّا ما ذكرت یا على ممن تأخذ معالم دینك: لا تأخذن معالم دینك عن غیر شیعتنا فانك إن تعدیتهم أخذت دینك عن الخائنین الذین خانوا الله و رسوله و خانوا أماناتهم انهم اؤتمنوا على كتاب الله جل و علا فحرفوه و بدلوه فعلیهم لعنة الله و لعنة رسوله و لعنة ملائكته و لعنة آبائى الكرام البررة و لعنتى و لعنة شیعتى إلى یوم القیامة». این حدیث هم كه نوعى برحذر داشتن از اخذ روایت از خائنین و افراد غیر معتمد است به لحاظ لفظ خانوا مورد بحث شارح قرار گرفته است. او مىگوید: شاید لفظ خوّنوا بوده است از باب تفعیل، امّا خانوا أماناتهم همانگونه كه در بسیارى از نسخهها آمده، از خیانت در مقابل امانت مىباشد. او تعبیر صاحب كشاف را در این مورد آورده و به چندین آیه از قرآن كریم در بارهى آن استناد مىنماید؛ از جمله آیهى 27 سورهى انفال كه مىگوید:لا تخونوا الله و الرّسول و تخونوا أماناتكم.
«أؤتمنوا»، دیگر لفظ مورد توجه شارح است كه مىگوید: از باب افتعال و از امانت مىباشد و صیغهى مجهول است. آیهى 11 سورهى یوسف هم شاهدى بر این لفظ مىباشد.
روایت پنجمى كه كشى آورده، نقل امام صادق( ع) از پیامبر( ص) مىباشد كه فرمود:« یَحْمل هذا الدین فى كل قرن عدول ینفون عنه تأویل المبطلین». ششمین روایت كشى از محمّد بن مسعود است كه در موردش شارح از عیاشى نقل مىكند كه شخصى جلیل القدر، واسع العلم و ثقه از اهل سمرقند و كش مىباشد. احمد بن محمّد البرقى نیز شناسایى شده است.
در حدیث هفتم اسم حاتم بن ماهویه به عنوان یكى از روات حدیث است كه مورد نظر شارح است. هشتمین روایت كشّى در بارهى شرطة الخمیس است كه یكى از مباحث مهم در بارهى اصحاب امیر المؤمنین( ع) مىباشد. ما به خاطر اهمیّت آن، عین حدیث را آورده و توضیحاتى در مورد این گروه بیان مىكنیم، سپس مىپردازیم به توضیحات میر داماد:« نَصْر بن الصباح البلغى، قال: حدثنا احمد بن محمّد بن عیسى، عن الحسین بن سعید عن اسماعیل بن بزیع عن أبى الجارود، قال قلت للاصبغ بن نباتة ما كان منزلة هذا الرجل فیكم؟ قال: ما أدرى ما تقول الا أن سیوفنا كانت على عواتقنا فمن اومى الیه ضربناه بها و كان یقول لنا تشرطوا فو الله ما اشتراطكم لذهب و لا لفضة و ما اشتراطكم الّا للموت انّ قوماً من قبلكم من بنى اسرائیل تشارطوا بینهم فما مات أحدٌ منهم حتى كان نبىّ قومه او نبىّ قریته او نبىّ نفسه و انّكم بمنزلتهم غیر انّكم لستم بأنبیاء». روایت مذكور همانگونه كه ملاحظه شد سؤالى است از اصبغ بن نباتة به عنوان یكى از افراد معاهدهى شرطة الخمیس.
شرطة الخمیس نام پیمانى بود كه گروهى از اصحاب كه تعدادشان را تا چهل هزار نفر هم نوشتهاند، پیمان بسته بودند كه تا پاى جان در كنار حضرت على( ع) مانده و تا آخرین قطرهى خون مدافع حضرت بوده و به فرامین حضرت عمل كنند. اصبغ بن نباتة، در این روایت مىگوید: جایگاه حضرت على( ع) در نزد ما به گونهاى است كه همواره شمشیرهایمان در كنارمان بوده و به هر سو كه او اشاره كند، حملهور مىشویم. شارح، الفاظ« الا ان سیوفنا، تشرطوا و من تشارطوا» را مورد بررسى قرار داده و به عبارت دیگرى كه در نسخهى دیگر از روایت آمده اشاره مىنماید.
سلمان فارسى، اوّلین نفرى است كه كشى در مورد او روایاتى را آورده و از وثاقت و جلالت قدر وى پرده برداشته است. اوّلین روایت از امام صادق( ع) است كه فرموده:« كان الناس اهل ردة بعد النبى صلى الله علیه و آله الا ثلاثة فقلت: و من الثلاثة؟ فقال: المقداد بن الاسود و أبو ذر الغفارى و سلمان الفارسى، ثم عرف النّاس بعد یسیر، قال: هؤلاء الذین دارت علیهم الرحا». شارح، چند لفظ از جمله ابوذر غفارى را تشریح كرده و در مورد الفاظ مطرح شده در حدیث این چنین مىگوید: ثم عرف النّاس بعد یسیر؛ یعنى كسانى كه متنبه شدند، شناختند و یقین كرده و از حق تبعیت كردند و به سوى امیر المؤمنین( ع) برگشتند.
در مورد سلمان فارسى، چندین روایت دیگر هم هست. بعد از وى به ترتیب ابو ذر غفارى، عمار، حذیفه، سهل بن حنیف، ابو ایّوب انصارى و عبد الله بن مسعود دیگر افرادى هستند كه روایاتى در موردشان آمده است.
در مورد این عبارت كشى در باره ابو الهیثم بن التیهان كه گفته او از سابقین بوده كه به سوى امیرالمؤمنین( ع) برگشتند، شارح مىگوید: این افراد، پانزده نفر بودند كه یكى از آنها ابو الهیثم مىباشد. بلال و صهیب مولیان، اسامة بن یزید، ابو سعید الخدرى، جابر بن عبد الله الانصارى، دیگر افراد مطرح شده در رجال كشى هستند.
از تابعین و اصحاب امیر المؤمنین( ع) نیز زید بن صوحان، صعصعة بن صوحان، جندب بن زهیر، عبد الله بن بدیل، محمّد بن ابى حذیفة، قنبر و حبیب بن مظاهر و میثم تمّار نامشان به چشم مىخورد.
جلد دوّم كتاب، از بكیر بن اعین شروع مىشود كه شارح توضیحات لازم را در مورد وى مانند بقیّه افرادى كه نامشان در كتاب آمده ذكر كرده است. ابى الصلت عبد السلام بن صالح الهروى، على بن جعفر بن العباس الخزاعى المروزى و... آخرین افرادى هستند كه این رجالى بزرگ بدانها اشاره نموده است و توضیحاتى از شارح در موردشان ذكر نشده است.