کد مطلب:62518 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:204

پرهیز از شتابزدگی











تصمیم گیری زمانی منطقی می نماید كه در آن از عجله و شتابزدگی پرهیز شده باشد. هرگاه قبل از آماده شدن مقدمات و مهیا شدن اسباب و لوازم ضروری یك مسأله، اقدام به اتخاذ تصمیم در مورد آن گردد، تصمیم اخذ شده از آفت عجله و شتابزدگی مصون نیست. بدیهی است كه كارها، در صورتی به نتیجه می رسند كه مقدمات و شرایط لازم برای آن ها محقق شده و نیز زمان مناسب برای آن ها فرا رسیده باشد؛ اما اگر تصمیم گیری؛با مقدمات لازم همراه نبوده باشد، قطعا نمی توان انتظار داشت كه كارها به نتیجه مطلوب برسند.

امام علی (ع ) ضرورت پرهیز از شتابزدگی بی مورد را به مالك اشتر گوشزد كرده و می فرماید:

ایاك و العجلة بالأمور قبل أوانها و التسقط فیها عند امكانها، او الجاجة فیها اذا تنكرت او الوهن عنها اذا استوضحت، فضع كل أمر موضعه و اوقع كل عمل موقعه؛[1] از عجله و شتابزدگی در مورد كارهایی كه وقت انجام دادنشان نرسیده؛یا سستی در كارهایی كه امكان عمل آن فراهم شده؛یا پافشاری و اصرار در اموری كه روشن نیست؛یا سستی در كارها، هنگامی كه روشن و واضح است؛برحذر باش. پس هر امری را در جای خویش قرار داده و هر كاری را بموقع خود انجام بده.

انجام دادن هر كار بدون فراهم كردن مقدمات لازم، و پیش از فرا رسیدن زمان مناسب آن، و نیز تصمیم گیری در مورد مسأله ای بدون بررسی همه جوانب و زوایای آن، و بدون توجه به زمان و مكان، و مبتنی بر شتابزدگی، كاری نابخردانه است؛زیرا علاوه بر این كه نتیجه مطلوبی به دنبال نخواهد داشت، چه بسا پیامدهای مختلف و خسارات و آسیب هایی را به دنبال آورد.

البته همان گونه كه شتابزدگی و عجله، مطلوب نیست و ممكن است پیامدهای نامطلوب و ناخواسته ای به همراه داشته باشد، سستی و كوتاهی نیز نتایج و آثار نامطلوبی در پی دارد. بدون شك اگر زمینه لازم برای اخذ تصمیم و سپس انجام دادن كاری مهیا بود، در آن صورت، كوتاهی كردن و سستی بی مورد نیز باعث هدر رفتن بسیاری از امكانات و فرصت ها خواهد شد، و فرد یا سازمان با مشكلات بسیاری مواجه گشت و خسارات فراوانی از این رهگذر به بار خواهد آمد. بر این اساس، امام علی (ع ) در سفارش یاد شده، هر دو جهت مسأله را مورد توجه قرار داده و به مالك توصیه می كند كه هم از شتاب بی مورد در كارها پرهیز كند و هم سستی نابجا اجتناب نماید. در نگاه حضرت (ع )، شتابزدگی در كارها و تصمیم گیری ها، و نیز سستی در آن ها، كاری نابخردانه است. آن حضرت در این مورد می فرماید:

من الخرق العجلة قبل الامكان و الاناة بعد اصابة الفرصة؛[2] شتاب كردن قبل از به وجود آمدن امكان، و درنگ كردن بعد از به دست آمدن فرصت، نشانه بی خردی است.

شاید یكی از دلایل این امر آن باشد كه هر گاه اقدامی بر اساس تصمیمی شتابزده صورت پذیرد، ثمر بخش نبوده و به نتیجه مطلوب نخواهد رسید.

امام علی (ع ) می فرماید:

لا اصابة لعجول؛[3] انسان عجول و شتابزده، به نتیجه (مطلوب ) نمی رسد.

عدم توجه به فراهم شدن مقدمات و مهیا شدن شرایط لازم، و شتابزده عمل كردن و تصمیم گرفتن، فرد یا سازمان را از دستیابی به اهداف خود باز داشته و موجب گرفتار شدن در لغزش و اشتباه خواهد شد.

آن حضرت (ع ) بعد از سفارش مؤ كد به پرهیز از شتابزدگی و عجله، آن را همراه با لغزش و خطا دانسته و می فرماید:

ایاك و العجل فانه مقرون بالعثار؛[4] از شتابزدگی بپرهیز، كه شتابزدگی با لغزش همراه است.

شتابزدگی باعث می شود كه فرد یا سازمان نتواند از امكانات و منابع موجود خود به نحو مطلوب و شایسته استفاده نماید؛ در نتیجه از این نحوه تصمیم گیری پشیمان می شود؛ چنان كه در گفتار امام (ع ) پشیمانی را یكی از پیامدهای نامطلوب شتابزدگی دانسته و می فرماید:

احذروا العجلة فانها تثمر الندامة؛[5] از شتابزدگی بپرهیزید كه همانا نتیجه آن پشیمانی است.

همچنین آن حضرت، یكی دیگر از نتایج سوء و پیامدهای نامطلوب عجله و عدم توجه به آماده سازی امكانات لازم، و فراهم نكردن مقدمات ضروری را ایجاد غصه و اندوه بیان كرده و می فرماید:

العجل قبل الامكان، یوجب الغصه؛[6] عجله، قبل از توانایی و امكان، باعث غصه و اندوه می شود.

در یك جمع بندی كلی می توان گفت كه از دیدگاه امام علی (ع ) شتابزدگی در تصمیم گیری، و انجام دادن كارها بدین شیوه نشانه نابخردی است، و باعث آن می شود كه فرد یا سازمان از دستیابی به اهداف مورد نظر و كسب نتایج مطلوب باز بمانند. همچنین توجه نكردن به شرایط زمانی و مكانی، و فراهم نبودن مقدمات و امكانات لازم، موجب لغزش و خطای تصمیم گیرنده می شود؛ و اندوه و پشیمانی او را به دنبال خواهد داشت. آن بزرگوار در یكی دیگر از سخنان خود می فرماید:

و لا تعجلوا فی امر حتی تتبینوا؛[7] در هیچ كاری شتاب نكنید، تا آن را تبیین و بررسی كنید.

آن امام، همان گونه كه اصحاب و یاران خود را از شتابزدگی در تصمیم گیری باز می داشت، در تصمیم گیری های خود نیز به این اصل مهم توجه می كرد، و هرگز شتابزده تصمیم نمی گرفت. از مصادیق این نكته پرهیز آن حضرت از عجله در مورد جنگ صفین است.

آن گاه كه سپاه امام (ع ) وارد صفین شد، معاویه میان لشكر امام و آب فرات، لشكر انبوهی مستقر نمود، تا جایی كه امكان دسترسی امام (ع ) و سپاهیانش به آب فرات سلب گردید. مدتی به این منوال گذشت و ذخایر آب در سپاه امام (ع ) رو به كاهش بود. بی آبی و عطش یاران امام را تهدید می كرد، تا این كه لشكر امام (ع ) با یك حمله برق آسا به فرات رسید و دست یاران معاویه را از فرات كوتاه شد، اما بزرگواری، عظمت روحی و اخلاق اسلامی امام (ع ) مانع از آن شد كه با معاویه مقابله به مثل كرده و آب را بر لشكریان او ببندد.

بعد از تسلط لشكر امام (ع ) بر فرات، و با وجود اصرار شدید یارانش برای شروع جنگ، حضرت آنان را از شتابزدگی در جنگ با مردم شام باز داشت. تعلل حضرت در جنگ، این توهم را را برای اصحابش پیش آورد كه امام (ع ) قصد جنگ ندارد؛ حتی بعضی پا را فراتر گذاشته و به آن بزرگوار نسبت عجز و ناتوانی داده و گفتند كه از مرگ می ترسد! و گروهی گفتند كه درباره جنگ با مردم شام مردد و مشكوك است!

امام علی (ع ) در جواب كسانی كه از تأخیر در فرمان جنگ ناراحت بودند و چنین توهماتی در مورد آن حضرت داشتند، فرمود:

اما قولكم: أكل ذلك كراهیة الموت ؟ فوالله ما أبالی، دخلت الی الموت أو خرج الموت الی. و اما قولكم شكا فی أهل الشام! فوالله ما دفعت الحرب یوما الا و أنا اطمع أن تلحق بی طائفة فتهتدی بی، و تعشو الی ضوئی، و ذلك احب الی من أن اقتلها علی ضلالها، و ان كانت تبوء بآثامها؛[8] اما این كه می گویید آیا این اندازه درنگ و مسامحه در جنگ از ترس مرگ است؛به خدا سوگند، باك ندارم از این كه من به سوی مرگ بروم یا مرگ به سوی من آید؛ و اما این كه می گویید در مورد مبارزه با شامیان تردید دارم، به خدا سوگند، كه من هیچ روزی جنگ را به تأخیر نینداختم جز این كه امید دارم عده ای از آن ها به ما پیوسته و هدایت شوند؛ و پرتوی از نور مرا ببینند؛ و این برای من از كشتن آنان در حال گمراهی دوست داشتنی تر است؛اگر چه در صورت كشته شدن به جرم گناهانشان گرفتار می شوند.

این مورد و مواردی از این دست نشان می دهد كه امام (ع ) شتابزده تصمیم نمی گرفت. خود داری و تعلل ایشان از جنگ با معاویه و سپاهیان شام بدان امید بود كه این قضیه به گونه دیگری حل و فصل شود، و خون مسلمانان ریخته نشود.

البته پرهیز از شتابزدگی در تصمیم گیری همیشه و در همه جا مطلوب نیست؛بلكه در برخی از موارد لازم است كه با سرعت در مورد مسأله ای تصمیم گرفته شود و سپس اجرا گردد؛ مثلا زمانی كه سازمان با بحران رو به رو شده باشد، مدیران سازمان بایستی در حداقل زمان ممكن در مورد رفع بحران پیش آمده تصمیم بگیرند و تلاش كنند تا سازمان را نجات دهند؛ و یا آن گاه كه جوانب امر خیلی ساده و روشن است، در آن جا نیز تعلل در اتخاذ تصمیم مطلوب نیست؛لیكن هرگاه مسأله مورد نظر، امری مهم بود و پیامدهای مهمی به دنبال داشت، لازم است كه با تأمل بیش تری تصمیم گیری شود، و از شتابزدگی در تصمیم گیری اجتناب گردد.









    1. همان، نامه 53.
    2. غررالحكم و دررالكلم، حدیث 9325.
    3. همان، حدیث 10444.
    4. همان، حدیث 6660.
    5. همان، حدیث 2581.
    6. همان، حدیث 1333.
    7. نهج البلاغه، خطبه 173.
    8. همان، خطبه 55.