کد مطلب:62602 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:188
وجدان، در فرهنگ معین این گونه معنا كرده اند: زمینه مناسب (قوه باطنی ) در انسان كه خوب و بد اعمال، به منظور برخورداری از یك كیفیت بالای مسئولیت پذیری، و توجه خاص به نیك خواهی و عدالت، به وسیله آن ادراك می شود.[1] . از دیدگاه برخی دانشمندان علوم اجتماعی و روان شناسی، احساس طبیعی انسان نسبت به وجود خویشتن، و نیز به استعدادها و اعمال خود، وجدان نامیده می شود. در این معنا، وجدان عبارت است از: آگاهی مستقیم انسان درباره خویشتن. به عبارت دیگر، وجدان به معنای یك احساس درونی است كه هر كس از طریق آن، جهات اخلاقی كردار و اعمال خود را مورد داوری قرار می دهد.[2] . بنابراین، وجدان را می توان نوعی شخصیت و خود آگاهی نسبت به فعالیت های درونی دانست؛آگاهی از وجود من كه در عین حال می تواند داوری امین نیز باشد.[3] . به عبارت دیگر، وجدان نیروی تشخیص باطنی و فطری در درون انسان است كه بایدها و نبایدها را در می یابد، و خوبی را از بدی تشخیص می دهد؛ و آن چنان بر ماهیت اعمال و نیات آدمی آگاهی دارد كه درباره جنبه های ارزشی كارهای او به قضاوت می نشیند، و ضمن اظهار نظر صریح، قاطع، بجا و بی طرفانه، در مواقع ضروری، عكس العمل لازم را نیز نشان داده و موجب تأثر، پشیمانی و حتی عذاب درونی در برابر كارهای ناپسند، و آرامش و خشنودی در برابر اعمال شایسته می شود. روسو معتقد است كه انسان طبیعتا خوب آفریده شده است، و اگر مسیر طبیعی خودش را پیدا كند و عوامل اجتماعی، او را از مسیر خویش باز ندارد؛ هر انسانی، اخلاقی و دارای ارزش ها و فضایل اخلاقی خواهد بود. در هر انسان نیروی وجدان قرار داده شده كه هم او را به سوی راه صحیح تكامل رهبری كده و هم اگر تخلفی از او سر بزند، او را توبیخ می كند.[4] . خداوند متعال در قرآن كریم می فرماید: لا اقسم بیوم القیامة و لا أقسم بالنفس اللوامة؛[5] سوگند به روز قیامت، و سوگند به نفس ملامت گر. برخی از علما و اندیشمندان بزرگ اسلامی، منظور از نفس لوامه در این آیه شریفه را وجدان انسان دانسته و چنین فرموده اند كه: قرآن از وجدان به نفس لوامه تعبیر آورده است. نفس لوامه یعنی نفس ملامت گر كه صاحب خود را ملامت می كند. هنگامی كه انسان كار ناپسندی را انجام داد، این نفس در درون با او سخن گفته، وی را ملامت می كند كه چرا چنین كاری را مرتكب گشتی ؟.[6] . در یك جمع بندی كلی باید گفت كه وجدان نیرو و كششی درونی است كه اعمال و رفتار انسان را ارزیابی كرده، و خوب و بد آن ها را تشخیص می دهد، و آن گاه كه عمل بد و نامطلوبی از انسان مشاهده كرد، او را ملامت و سرزنش می كند، تا فرد عمل خویش را اصلاح نماید. بنابراین، می توان گفت كه وجدان، ابزار و زمینه مناسبی برای ارزیابی كارهای افراد است. وجدان كاری همان كاربرد وجدان در محیط كار است، و می توان آن را محاكمه درونی انسان نسبت به عملكرد فرد در محیط كار دانست. بر این اساس، وجدان كاری یكی از عوامل و ابزارهای مناسب و اصلی برای ارزشیابی عملكرد كاركنان از سوی خود آنان (خود ارزیابی ) می باشد؛ و مدیران و مسئولان سازمان ها بایستی تلاش كنند تا با برنامه ریزی و اجرا برنامه های مناسب فرهنگی و مذهبی، وجدان كاری را در افراد و كاركنان سازمان تقویت نمایند، تا آنان بتوانند كارهایی را كه در سازمان انجام می دهند، خودشان ارزیابی كرده و در صورت مشاهده نقاط ضعف، برای اصلاح آن ها و بهبود عملكرد خویش تلاش كنند. پایان
وجدان یكی از مفاهیم بسیار نزدیك به خود ارزیابی است. برای روشن شدن برخی از زوایای بحث خود ارزیابی، بهتر است وجدان به صورت مختصر توضیح داده شده و ارتباط آن با خود ارزیابی مشخص شود. در مورد وجدان، تعاریف و برداشت های مختلفی وجود دارد كه برای رعایت اختصار، تنها به برخی از آن ها اشاره می شود: