کد مطلب:37428 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:3

گنجینه پرسمان » اهل بيت

استدلال استقرائي چيست و چه نمونههائي از آن در سخنان امام علي در نهجالبلاغه ديده ميشود؟

استدلال استقرائي – عبارتست از وصول به يك نتيجة كلّي از تتبّع و تفحّص موارد. البتّه هر اندازه موارد تتبّع و تجربه شده بيشتر باشد، بر اطمينان به نتيجه مطلوب افزوده ميشود. در سخنان اميرالمؤمنين(ع) اين نوع استدلال مشاهده مي‎شود. از آن جمله در خطبة 129 مي‎فرمايد:
[چشمت را به هرطرف كه از مجتمع بخواهي بينداز، آيا جز اين خواهي ديد كه يا فقيري است كه با فقر و بينوائي سخت دست به گريبان است، يا انساني غنيّ است كه نعمت خداوندي را به كفر تبديل كرده است، و يا بخيلي است كه امساك از اداي حقّ خداوندي را تمكّن و ثروت اتّخاذ كرده است و يا متمرّدي است كه گوئي در گوش او از شنيدن مواعظ سنگيني است.]
اميرالمؤمنين(ع) در مواردي از سخنان خود، دستور به گرفتن اعتبار از اقوام و ملل گذشته فرموده است، قطعي است كه آن حضرت نفرموده است كه آنان به اطّلاع چند مورد محدود از سرگذشت مردم كه موجب يك آگاهي ناقص ميباشد، قناعت بورزند، بلكه بايد آنان به قدري در سر گذشت انسانها به تحقيق و بررسي بپردازند كه قواعد و اصول «حيات معقول» انساني را بياموزند و از آنها استفاده كنند. از آن جمله ميفرمايد:
«فَاٌعْتَبِرُوا بِماَ أَصَابَ اٌلْأَُمَمَ اٌلْمُسْتَكْبِرِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنْ بَاْسِ اٌللهِ وَصَوْلاَتِهِ وَوَقَائِعِهِ وَمَثُلاتِهِ…» (خطبة 192 قاصعه صفحة 290)
[پس عبرت بگيريد با اطّلاع به آنچه كه بر امّتهاي مستكبِر پيش از شما اصابت نموده است از غضب خداوندي و سطوت و انتقامها و تباهيهائي كه او بر آن اُمَم وارد ساخته است].
همين مضمون را در شكل ديگر در صفحة 296و297 از همين خطبه مطرح فرموده است. و در وصيّت به فرزند عزيزش امام حسن مجتبي(ع) مي‎فرمايد:
«وَاٌعْرِضْ عَلَيْهِ أَخْبَارَ اٌلْمَاضِينَ وَذَكِّرْهُ بِمَا أَصَابَ مَنْ كَانَ قَبْلَكَ مِنَ اٌلْأَوَّلِينَ…» (نامهها و وصايا شمارة 31 صفحه 329)
[فرزندم، اخبار گذشتگان را بر نفست عرضه كن و متذكّر باش به نفس خود: نتائج كردارهائي را كه به پيش از تو از گذشتگان وارد شده است].
باز در همين وصيّت مي‎فرمايد:
[من اگرچه عمر مردمي را كه پيش از من از دنيا گذشتهاند، نكردهام ولي در اعمال آنان نگريستهام و در اخبارشان انديشيده و در آثارشان سير كردهام تا اينكه مانند هر يكي از آنها گشتهام «آنچه را كه هر يك از آنان انجام دادهاند ديدهام» بلكه گوي به جهت وصول كامل سرگذشتشان به من، از افراد اوّليّه گرفته تا آخرين افرادشان با آنان زندگي كردهام و در نتيجه صافي زندگي آنان را از تيره و نفعش را از ضررش بازشناختهام…]
در اين جملات اميرالمؤمنين(ع) به استدلال استقرائي (توجيه استقرائي) پرداخته و مردم را با تكيه به آگاهي و اطّلاعي كه دربارة مردم اقوام و ملل بدست آوردهاند، توجيه فرمودهاند.

---

ترجمه و تفسير نهج‎البلاغه ج 19
آيةالله محمدتقي جعفري