کد مطلب:129624 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:141
اشاره
آن دسـته از منابع تاریخی كه داستان پیوستن سی مرد از سپاه عمرسعد به امام حسین (ع) را نوشته اند، ساعت و زمان این كار را به طور دقیق معین نكرده اند. ولی از ظاهر برخی مـنـابـع چـنـیـن بر می آید كه این كار در روز عاشورا صورت پذیرفت از این رو، برخی مورخان متأخر - با اتكای به همین ظاهر ـ داستان این پیوستن را پس از داستان حرّ ذكر كرده انـد. [1] گروهی دیگر حتی چنین نوشته اند: «بدون شك موضع حر بن یزید در روحـیـه ی بـسـیـاری از سـپـاهـیان ابن زیاد تأثیری عمیق گذارد»، از این رو گروهی كه شمار آنها به سی سوار بر آورد می شود، بی درنگ به حر پیوستند!» [2] .
نـویـسـنـده ایـن مـطـلب با صراحت عنوان می كند كه پیوستن این سی تن تأثیر و نتیجه پیوستن حر به امام (ع) در صبح عاشورا بود.
اما در اینجا باید چند نكته را مد نظر قرار داد:
1 ـ هـیـچ دلیـل تـاریـخـی مبنی بر اینكه این گروه پس از توبه ی حر به امام پیوسته اند وجود ندارد.
2 ـ مـنـابـع تـاریخی دیگر روایت می كند كه عمل گرایش و پیوستن به امام (ع) از سوی مـجـمـوعـه ای از سـپـاه ابـن سـعـد، در شـب دهـم انـجـام شـد. بـرای مـثـال سید بن طاووس می نویسد:
«حسین و یارانش آن شب را زنده داشتند و زمزمه می كـردنـد. بـرخـی شـان در ركـوع، بـرخـی در سـجـده، بـرخـی در حـال قـیـام و برخی نشسته بودند. در آن شب، سی و دو تن از سپاهیان عمر سعد به آنان ملحق شدند...» [3] .
3 ـ پـیـشـنـهـادهـا و شـرایـطـی كه به نقل منابع تاریخی، امام (ع) به ابن سعد داد و او نـپـذیرفت [4] بر فرض اینكه در روز عاشورا هم عرضه شده باشد پیش از روز عاشورا و به طور مشخص پس از محكم كردن حلقه ی محاصره ی امام (ع) یعنی در روز هفتم یـا هـشـتم نیز عرضه شده بود. این پیشنهادها در نامه ی ابن سعد به ابن زیاد نیز آمده است؛ [5] و بدون شك داستان این نامه و محتوای آن ـ بر فرض درستی خبرش ـ به خاطر اهمیت فراوانی كه داشت در میان سپاه عمر سعد منتشر شده بود.
4 ـ زنـدگـیـنـامه ها و كتابهای تاریخی نام شماری از یاران امام (ع) را درج كرده اند كه پـس از رد شدن پیشنهادهای امام به وسیله ی سپاه اموی در تاریكی شب عاشورا به اردوگاه امـام (ع) پیوستند. برای نمونه از جمله ی این یاران، افراد زیر بودند: جوین بن مالك بن قـیـس بـن ثـعـلبـه ی تمیمی، زهیر بن سلیم ازدی، نعمان بن عمرو ازدی راسبی و برادرش حلاس. [6] .
حـتـی زنـدگـینامه ها و كتابهای تاریخی نوشته اند كه برخی از این اصحاب پس از رد پیشنهادهای امام (ع) ـ به اردوگاه وی پیوستند، ولی نگفته اند كه این كار در شب عاشورا بوده است. از این موضوع چنین فهمیده می شود كه چه بسا این واقعه پیش از شب عـاشـورا اتـفاق افتاده است. برای مثال نام برخی از آن افراد چنین است: عمرو بن ضبیعه ی ضبعی [7] و حارث بن امرء القیس كندی. [8] .
بنابراین درست این است كه پیوستن مجموعه ای از سپاه عمر سعد به اردوگاه امام (ع) در شـب دهـم یـا بنابر احتمالی پیش از آن آغاز شد و تا روز عاشورا ادامه یافت. تا آنكه در روز عاشورا شمار آنان به سی تن و یا بیشتر رسید. این چیزی است كه سماوی در هنگام بـیـان خلاصه ی جریانات وقایع امام حسین (ع)، آن را پذیرفته است. آنجا كه می نویسد: «پـس عمر سعد مراسله ی با امام (ع) را قطع كرد و بر او سخت گرفت و از رسیدن آب به او جـلوگـیـری كـرد و از او خـواسـت كـه یـكـی از دو كـار را بـپذیرد: یا تسلیم شود و یا بجنگد. پس از آن، یاران عمر سعد به طور تنها و یا دو نفری در تاریكی شب و مخفیانه بـه امـام (ع) پـیـوسـتـنـد، تا آنكه در روز عاشورا شمار آنها به حدود سی تن رسید كه خـداونـد آنـان را هـدایـت كـرد و بـه شـرف شـهـادت نایل آمدند.» [9] .
نـویـسـنـده ایـن مـطـلب با صراحت عنوان می كند كه پیوستن این سی تن تأثیر و نتیجه پیوستن حر به امام (ع) در صبح عاشورا بود.
اما در اینجا باید چند نكته را مد نظر قرار داد:
1 ـ هـیـچ دلیـل تـاریـخـی مبنی بر اینكه این گروه پس از توبه ی حر به امام پیوسته اند وجود ندارد.
2 ـ مـنـابـع تـاریخی دیگر روایت می كند كه عمل گرایش و پیوستن به امام (ع) از سوی مـجـمـوعـه ای از سـپـاه ابـن سـعـد، در شـب دهـم انـجـام شـد. بـرای مـثـال سید بن طاووس می نویسد:
«حسین و یارانش آن شب را زنده داشتند و زمزمه می كـردنـد. بـرخـی شـان در ركـوع، بـرخـی در سـجـده، بـرخـی در حـال قـیـام و برخی نشسته بودند. در آن شب، سی و دو تن از سپاهیان عمر سعد به آنان ملحق شدند...» [3] .
3 ـ پـیـشـنـهـادهـا و شـرایـطـی كه به نقل منابع تاریخی، امام (ع) به ابن سعد داد و او نـپـذیرفت [4] بر فرض اینكه در روز عاشورا هم عرضه شده باشد پیش از روز عاشورا و به طور مشخص پس از محكم كردن حلقه ی محاصره ی امام (ع) یعنی در روز هفتم یـا هـشـتم نیز عرضه شده بود. این پیشنهادها در نامه ی ابن سعد به ابن زیاد نیز آمده است؛ [5] و بدون شك داستان این نامه و محتوای آن ـ بر فرض درستی خبرش ـ به خاطر اهمیت فراوانی كه داشت در میان سپاه عمر سعد منتشر شده بود.
4 ـ زنـدگـیـنـامه ها و كتابهای تاریخی نام شماری از یاران امام (ع) را درج كرده اند كه پـس از رد شدن پیشنهادهای امام به وسیله ی سپاه اموی در تاریكی شب عاشورا به اردوگاه امـام (ع) پیوستند. برای نمونه از جمله ی این یاران، افراد زیر بودند: جوین بن مالك بن قـیـس بـن ثـعـلبـه ی تمیمی، زهیر بن سلیم ازدی، نعمان بن عمرو ازدی راسبی و برادرش حلاس. [6] .
حـتـی زنـدگـینامه ها و كتابهای تاریخی نوشته اند كه برخی از این اصحاب پس از رد پیشنهادهای امام (ع) ـ به اردوگاه وی پیوستند، ولی نگفته اند كه این كار در شب عاشورا بوده است. از این موضوع چنین فهمیده می شود كه چه بسا این واقعه پیش از شب عـاشـورا اتـفاق افتاده است. برای مثال نام برخی از آن افراد چنین است: عمرو بن ضبیعه ی ضبعی [7] و حارث بن امرء القیس كندی. [8] .
بنابراین درست این است كه پیوستن مجموعه ای از سپاه عمر سعد به اردوگاه امام (ع) در شـب دهـم یـا بنابر احتمالی پیش از آن آغاز شد و تا روز عاشورا ادامه یافت. تا آنكه در روز عاشورا شمار آنان به سی تن و یا بیشتر رسید. این چیزی است كه سماوی در هنگام بـیـان خلاصه ی جریانات وقایع امام حسین (ع)، آن را پذیرفته است. آنجا كه می نویسد: «پـس عمر سعد مراسله ی با امام (ع) را قطع كرد و بر او سخت گرفت و از رسیدن آب به او جـلوگـیـری كـرد و از او خـواسـت كـه یـكـی از دو كـار را بـپذیرد: یا تسلیم شود و یا بجنگد. پس از آن، یاران عمر سعد به طور تنها و یا دو نفری در تاریكی شب و مخفیانه بـه امـام (ع) پـیـوسـتـنـد، تا آنكه در روز عاشورا شمار آنها به حدود سی تن رسید كه خـداونـد آنـان را هـدایـت كـرد و بـه شـرف شـهـادت نایل آمدند.» [9] .
[1] ر.ك: حياة الامام الحسين بن علي (ع)، ج 3، ص 198.
[2] سيد شباب اهل الجنه، ص 277.
[3] اللهوف، ص 41.
[4] ر.ك: تاريخ الطبري، ج 3، ص 312. ثابت شده است كه اين شرايط موهوم از دروغهايي بود كه عمر سعد در نامه اش به ابن زياد بسته بود.
[5] ر.ك: همان.
[6] ابصار العين، ص 186 ـ 187 و 194.
[7] ر.ك: ابصار العين، ص 194؛ وسيلة الدارين، ص 177، شماره ي 112.
[8] ر.ك: وسيلة الدارين، ص 116 ـ 117، شماره 26.
[9] ابصار العين، ص 30 - 31.