کد مطلب:1508 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:317
شکیات
1/1173- شكیات نماز 22 قسم است : هفت قسم آن شكهایی است كه نماز را باطل می كند و به شش قسم آن نباید اعتنا كرد و نه قسم دیگر آن صحیح است .
شكهای باطل كننده
1174- شـكـهایی كه نماز را باطل می كند از این قرار است : اول شك در شماره ركعتهای نماز دو ركعتی واجب , مثل نماز صبح و نماز مسافر.
ولی شك در شماره ركعتهای نماز مستحب و نماز احتیاط نماز را باطل نمی كند.
دوم شك در شماره ركعتهای نماز سه ركعتی .
سوم آنكه در نماز چهار ركعتی شك كند كه یك ركعت خوانده یا بیشتر.
چهارم آنكه در نماز چهار ركعتی پیش از داخل شدن در سجده دوم شك كند كه دو ركعت خوانده یا بیشتر .
پنجم شك بین دو و پنج یا دو و بیشتر از پنج .
ششم شك بین سه و شش یا سه و بیشتر از شش .
هفتم شك بین چهار و شش یا چهار و بیشتر از شش , به تفصیلی كه خواهد آمد.
1175- اگر یكی از شكهای باطل كننده برای انسان پیش آید بهتر آن است به همین اندازه كه شك او پا بر جـا شـد , نـمـاز را به هم نزند , بلكه به قدری فكر كند كه صورت نماز به هم بخورد یا از پیدا شدن یقین یا گمان ناامید شود.
شكهایی كه نباید به آنها اعتنا كرد
1176- شـكـهـایـی كه نباید به آنها اعتنا كرد از این قرار است : اول شك در چیزی كه محل بجا آوردن آن گذشته است , مثل آنكه در ركوع شك كند حمد را خوانده یا نه .
دوم شك بعد از سلام نماز.
سوم شك بعد از گذشتن وقت نماز.
چهارم شك كثیر الشك یعنی كسی كه زیاد شك می كند.
پـنجم شك امام در شماره ركعتهای نماز , در صورتی كه ماموم شماره آنها را بداند و همچنین شك ماموم در صورتی كه امام شماره ركعتهای نماز را بداند.
ششم شك در نمازهای مستحبی و نماز احتیاط.
شك در چیزی كه محل آن گذشته است
1177- اگر در بین نماز شك كند كه یكی از كارهای واجب آن را انجام داده یا نه , مثلا شك كند كه حمد خوانده یا نه , چنانچه مشغول كاری باشد كه شرعا نباید در صورتی كه آن كار قبلی را عمدا ترك كرده است مشغول این كار شود مثلا در حال خواندن سوره شك كند حمد خوانده یا نه , نباید به شك خود اعتنا كند , و در غیر این صورت باید آنچه را كه در انجام آن شك كرده بجا آورد.
1178- اگـر در بین خواندن آیه شك كند كه آیه پیش را خوانده یا نه یا وقتی كه آخر آیه را می خواند شك كند كه اول آن را خوانده یا نه , باید به شك خود اعتنا نكند.
1179- اگر بعد از ركوع یا سجود شك كند كه كارهای واجب آن مانند ذكر و آرام بودن بدن را انجام داده یا نه , باید به شك خود اعتنا نكند.
1180- اگـر در حـالـی كـه بـه سجده می رود شك كند كه ركوع كرده یا نه , یا شك كند كه بعد از ركوع ایستاده یا نه , باید به شك خود اعتنا نكند.
1181- اگر در حال برخواستن شك كند كه سجده یا تشهد را بجا آورده یا نه , باید به شك خود اعتنا نكند.
1182- كـسی كه نشسته یا خوابیده نماز می خواند , اگر موقعی كه حمد یا تسبیحات می خواند , شك كند كـه سـجـده یـا تـشـهـد را بجا آورد یا نه باید به شك خود اعتنا نكند , و اگر پیش از آنكه مشغول حمد یا تسبیحات شود , شك كند كه سجده یا تشهد را بجا آورده یا نه , باید بجا آورد.
1183- اگر شك كند كه یكی از ركنهای نماز را بجا آورده یا نه , چنانچه مشغول كاری كه بعد از آن است نـشـده , باید بجا آورد , مثلا اگر پیش از خواندن تشهد شك كند كه دو سجده را بجا آورده یا نه , باید بجا آورد و چـنـانـچه بعد یادش بیاید كه آن ركن را بجا آورده , چون ركن زیاد شده نمازش بنابر احتیاط لازم باطل است .
1184- اگـر شـك كند عملی را كه ركن نیست بجا آورده یا نه , چنانچه مشغول كاری كه بعد از آن است نـشده , باید آن را بجا آورد , مثلا اگر پیش از خواندن سوره شك كند كه حمد را خوانده یا نه , باید حمد را بخواند و اگر بعد از انجام آن یادش بیاید كه آن را بجا آورده , چون ركن زیاد نشده نمازش صحیح است .
1185- اگر شك كند كه ركنی را بجا آورده یا نه مثلا مشغول تشهد است , اگر شك كند كه دو سجده را بـجـا آورده یـا نـه و بـه شـك خود اعتنا نكند و بعدا یادش بیاید كه آن ركن را بجا نیاورده , در صورتی كه مـشغول ركن بعد نشده باید آن را بجا آورد , و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش بنابر احتیاط لازم باطل اسـت , مثلا اگر پیش از ركوع ركعت بعد یادش بیاید كه دو سجده را بجا نیاورده , باید بجا آورد و اگر در ركوع یا بعد از آن یادش بیاید نمازش چنانكه گفته شد باطل است .
1186- اگـر شـك كند عملی را كه ركن نیست بجا آورده یا نه , چنانچه مشغول كاری كه بعد از آن است شده , باید به شك خود اعتنا نكند , مثلا موقعی كه مشغول خواندن سوره است , اگر شك كند كه حمد را خـوانـده یـا نـه , بـایـد به شك خود اعتنا نكند و اگر بعد یادش بیاید كه آن را بجا نیاورده , در صورتی كه مـشـغـول ركن بعد نشده , باید بجا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش صحیح است , بنابر این اگر مثلا در قنوت یادش بیاید كه حمد را نخوانده باید بخواند , و اگر در ركوع یادش بیاید نمازش صحیح است .
1187- اگـر شـك كـند كه سلام نماز را گفته یا نه , چنانچه مشغول به تعقیب نماز یا مشغول نماز دیگر شـده یـا بـه واسطه انجام كاری كه نماز را به هم می زند , از حال نمازگزار بیرون رفته , باید به شك خود اعتنا نكند و اگر پیش از اینها شك كند , باید سلام را بگوید.
و اگر شك كند كه سلام را درست گفته یا نه به شك خود اعتنا نكند , در هر جایی كه باشد.
شك بعد از سلام
1188- اگـر بـعـد از سلام نماز شك كند كه نمازش صحیح بوده یا نه , مثلا شك كند ركوع كرده یا نه , یا بعد از سلام نماز چهار ركعتی شك كند كه چهار ركعت خوانده یا پنج ركعت , به شك خود اعتنا نكند , ولی اگر هر دو طرف شك او باطل باشد , مثلا بعد از سلام نماز چهار ركعتی شك كند كه سه ركعت خوانده یا پنج ركعت , نمازش باطل است .
شك بعد از وقت
1189- اگر بعد از گذشتن وقت نماز , شك كند كه نماز خوانده یا نه , یا گمان كند كه نخوانده , خواندن آن لازم نـیـست , ولی اگر پیش از گذشتن وقت شك كند كه نماز خوانده یا نه , اگر چه گمان كند كه خوانده است , باید آن نماز را بخواند.
1190- اگر بعد از گذشتن وقت شك كند كه نماز را درست خوانده یا نه , به شك خود اعتنا نكند.
1191- اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده , ولی نداند به نیت ظهر خوانده یا به نیت عصر , باید چهار ركعت نماز قضاء به نیت نمازی كه بر او واجب است بخواند.
1192- اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا , بداند یك نماز خوانده , ولی نداند سه ركعتی خوانده یا چهار ركعتی , باید قضای نماز مغرب و عشا را بخواند.
كثیر الشك ( كسی كه زیاد شك می كند )
1193- كـثیر الشك كسی است كه زیاد شك می كند به این معنی كه بیش از كسانی كه مانند او هستند از جـهت بودن یا نبودن اسباب اغتشاش حواس شك كند پس كسی كه موجب اغتشاش حواس ندارد و در هر سه نماز لا اقل یك مرتبه شك كند , چنین شخصی به شك خود اعتنا نكند.
1194- كـثـیـر الشك اگر در بجا آوردن چیزی از اجزاء نماز شك كند باید بنا بگذارد كه آن را بجا آورده , مـثـلا اگر شك كند كه ركوع كرده یا نه , باید بنا بگذارد كه ركوع كرده است و اگر در بجا آوردن چیزی شك كند كه نماز را باطل می كند , مثل اینكه شك كند كه نماز صبح را دو ركعت خوانده یا سه ركعت بنا را بر صحت می گذارد.
1195- كـسی كه در یك چیز نماز زیاد شك می كند به طوری كه زیادی شك از مختصات آن چیز حساب شود , چنانچه در چیزهای دیگر نماز شك كند , باید به دستور آن عمل نماید , مثلا كسی كه زیادی شك او در ایـن است كه سجده كرده یا نه , اگر در بجا آوردن ركوع شك كند باید به دستور آن رفتار نماید , یعنی اگر به سجده نرفته ركوع را بجا آورد و اگر به سجده رفته اعتنا نكند.
1196- كـسـی كه در نماز مخصوصی مثلا در نماز ظهر زیاد شك می كند , اگر در نماز دیگر مثلا در نماز عصر شك كند , باید به دستور شك رفتار نماید.
1197- كـسـی كـه فقط وقتی كه در جای مخصوصی نماز می خواند , زیاد شك می كند , اگر در غیر آنجا نماز بخواند و شكی برای او پیش آید , باید به دستور شك عمل نماید.
1198- اگـر انـسـان شك كند كه كثیر الشك شده یا نه , باید به دستور شك عمل نماید , و كثیر الشك تا وقتی یقین نكند كه به حال معمولی مردم برگشته باید به شك خود اعتنا نكند.
1199- كسی كه زیاد شك می كند , اگر شك كند ركنی را جا آورده یا نه , و اعتنا نكند بعد یادش بیاید كه آن را بـجـا نـیـاورده , چـنانچه مشغول ركن بعد نشده , باید آن را بجا آورد , و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش بنابر احتیاط باطل است , مثلا اگر شك كند ركوع كرده یا نه , و اعتنا نكند , چنانچه پیش از سجده دوم یادش بیاید كه ركوع نكرده است , باید برگردد و ركوع كند و اگر در سجده دوم یادش بیاید , نمازش بنابر احتیاط باطل است .
1200- كسی كه زیاد شك می كند اگر شك كند چیزی را كه ركن نیست بجا آورده یا نه و اعتنا نكند و بعد یادش بیاید كه آن را بجا نیاورده چنانچه از محل بجا آوردن آن نگذشته , باید آن را بجا آورد و اگر از محل آن گـذشته نمازش صحیح است , مثلا اگر شك كند كه حمد خوانده یا نه و اعتنا نكند چنانچه در قنوت یادش بیاید كه حمد نخوانده باید بخواند , و اگر در ركوع یادش بیاید , نمازش صحیح است .
شك امام و ماموم
1201- اگـر امام جماعت در شماره ركعتهای نماز شك كند , مثلا شك كند كه سه ركعت خوانده یا چهار ركعت , چنانچه ماموم یقین یا گمان داشته باشد كه چهار ركعت خوانده و به امام بفهماند كه چهار ركعت خـوانـده است , امام باید نماز را تمام كند و خواندن نماز احتیاط لازم نیست و نیز اگر امام یقین یا گمان داشـتـه بـاشد كه چند ركعت خوانده است , و ماموم در شماره ركعتهای نماز شك كند , باید به شك خود اعتنا ننماید.
شك در نماز مستحبی
1202- اگر در شماره ركعتهای نماز مستحبی شك كند , چنانچه طرف بیشتر شك نماز را باطل می كند , بـایـد بـنـا را بـر كمتر بگذارد مثلا اگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت خوانده یا سه ركعت , باید بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است .
و اگـر طـرف بـیشتر شك نماز را باطل نمی كند , مثلا شك كند كه دو ركعت خوانده یا یك ركعت به هر طرف شك عمل كند , نمازش صحیح است .
1203- كم شدن ركن نافله را باطل می كند , ولی زیاد شدن ركن آن را باطل نمی كند.
پس اگر یكی از كارهای نافله را فراموش كند و موقعی یادش بیاید كه مشغول ركن بعد از آن شده باید آن كـار را انـجـام دهـد و دوبـاره آن ركـن را بـجا آورد , مثلا اگر در بین ركوع یادش بیاید كه سوره حمد را نخوانده باید برگردد و حمد را بخواند و دوباره به ركوع رود.
1204- اگر در یكی از كارهای نافله شك كند, خواه ركن باشد یا غیر ركن , چنانچه محل آن نگذشته , باید بجا آورد , و اگر محل آن گذشته به شك خود اعتنا نكند.
1205- اگـر در نـمـاز مستحبی دو ركعتی گمانش به سه ركعت یا بیشتر برود , باید اعتنا نكند و نمازش صحیح است .
و اگـر گـمانش به دو ركعت یا كمتر برود , باید بنابر احتیاط واجب به همان گمان عمل كند , مثلا اگر گمانش به یك ركعت می رود , باید احتیاطا یك ركعت دیگر بخواند.
1206- اگر در نماز نافله كاری كند كه برای آن در نماز واجب سجده سهو واجب می شود , یا یك سجده را فراموش نماید , لازم نیست بعد از نماز , سجده سهو یا قضای سجده را بجا آورد.
1207- اگـر شك كند كه نماز مستحبی را خوانده یا نه , چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طیار وقت معین نـداشـته باشد بنا بگذارد كه نخوانده است و همچنین است اگر مثل نافله یومیه وقت معین داشته باشد و پیش از گذشتن وقت شك كند كه آن را بجا آورده یا نه .
ولی اگر بعد از گذشتن وقت شك كند كه خوانده است یا نه , به شك خود اعتنا نكند.
شكهای صحیح
1208- در نه صورت اگر در شماره ركعتهای نماز چهار ركعتی شك كند , باید فكر نماید پس اگر یقین یا گـمـان به یك طرف پیدا كرد , همان طرف را بگیرد و نماز را تمام كند و گرنه به دستورهایی كه گفته مـی شود عمل نماید , و آن نه صورت از این قرار است : اول آنكه بعد از داخل شدن در سجده دوم شك كند كه دو ركعت خوانده است یا سه ركعت , باید بنا بگذارد كه سه ركعت خوانده است و یك ركعت دیگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز بنابر احتیاط واجب یك ركعت نماز احتیاط ایستاده بجا آورد.
دوم شـك بین دو و چهار بعد از داخل شدن در سجده دوم كه باید بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتیاط ایستاده بخواند.
سـوم شك بین دو و سه و چهار بعد از داخل شدن در سجده دوم كه باید بنا را بر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد.
چـهـارم شك بین چهار و پنج بعد از داخل شدن در سجده دوم كه باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كـنـد و بـعـد از نماز دو سجده سهو بجا آورد بعید نیست كه این حكم جاری شود در هر موردی كه طرف كـمتر شك چهار ركعت باشد مثل شك بین چهار و شش و همچنین بعید نیست در هر موری كه شك كند بـیـن چـهار ركعت و كمتر از آن و زیادتر از آن پس از داخل شدن در سجده دوم , آنكه بتواند بنا را بر چهار بـگـذارد و وظـیفه هر دو شك را انجام دهد یعنی نماز احتیاط بخواند از جهت احتمال آنكه از چهار ركعت كمتر خوانده باشد و بعد دو سجده سهو بیاورد از جهت احتمال آنكه بیش از چهار ركعت آورده باشد.
و در هـر صـورت اگـر بعد از سجده اول و پیش از داخل شدن در سجده دوم , یكی از چهار شك گذشته برای او پیش آید , نمازش باطل است .
پنجم شك بین سه و چهار , كه در هر جای نماز باشد , باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز یك ركعت نماز احتیاط ایستاده یا دو ركعت نشسته بجا آورد.
ششم شك بین چهار و پنج در حال ایستادن , باید بنشیند و تشهد بخواند و سلام نماز را بدهد و یك ركعت نماز احتیاط ایستاده یا دو ركعت نشسته بجا آورد.
هـفـتـم شك بین سه و پنج در حال ایستادن , باید بنشیند و تشهد بخواند و سلام نماز را بدهد و دو ركعت نماز احتیاط ایستاده بجا آورد.
هـشـتـم شـك بین سه و چهار و پنج در حال ایستادن , باید بنشیند و تشهد بخواند و بعد از سلام نماز , دو ركعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد.
نـهـم شك بین پنج و شش در حال ایستادن , باید بنشیند و تشهد بخواند و سلام نماز را بدهد و دو سجده سهو بجا آورد.
و نیز بنابر احتیاط مستحب دو سجده سهو برای ایستادن بی جا در این چهار صورت بجا آورد.
1209- اگـر یـكی از شكهای صحیح برای انسان پیش آید چنانچه وقت نماز تنگ باشد كه نتواند نماز را از سر گیرد نباید نماز را بشكند و بایستی به دستوری كه گفته شد عمل نماید.
بـلـكه اگر وقت نماز وسعت هم داشته باشد احتیاط مستحب آن است كه نماز را نشكند و به دستوری كه گفته شد عمل نماید.
1210- اگـر یكی از شكهایی كه نماز احتیاط برای آنها واجب است در نماز پیش آید , چنانچه انسان نماز را تـمام كند , احتیاط مستحب آن است كه نماز احتیاط را بخواند و بدون خواندن نماز احتیاط , نماز را از سر نـگـیـرد , و اگـر پـیـش از انجام كاری كه نماز را باطل می كند نماز را از سر بگیرد , نماز دومش هم بنابر احتیاط باطل است , ولی اگر بعد از انجام كاری كه نماز را باطل می كند , مشغول نماز شود , نماز دومش صحیح است .
1211- وقتی یكی از شكهای باطل برای انسان پیش آید , و بداند كه اگر به حالت بعدی منتقل شود برای او یقین یا گمان پیدا می شود , در صورتی كه شك باطل او در دو ركعت اول نماز باشد , جایز نیست با حالت شك نماز را ادامه دهد , مثلا اگر در حال ایستادن شك كند كه یك ركعت خوانده یا بیشتر و بداند كه اگر بـه ركـوع رود بـه یـك طـرف یقین یا گمان پیدا می كند جایز نیست با این حال ركوع كند , و اما در بقیه شكهای باطل ظاهرا می تواند نماز را ادامه دهد تا یقین یا گمان برای او پیدا شود.
1212- اگـر اول گـمانش به یك طرف بیشتر باشد , بعد دو طرف در نظر او مساوی شود , باید به دستور شك عمل نماید.
و اگـر اول دو طـرف در نـظـر او مساوی باشد و به طرفی كه وظیفه او است بنا بگذارد , بعد گمانش به طرف دیگر برود , باید همان طرف را بگیرد و نماز را تمام كند.
1213- كسی كه نمی داند گماش به یك طرف بیشتر است یا هر دو طرف در نظر او مساوی است , باید به دستور شك عمل كند.
1214- اگر بعد از نماز بداند كه در بین نماز حال تردیدی داشته , كه مثلا دو ركعت خوانده یا سه ركعت , و بـنا را بر سه گذاشته , ولی نداند كه گمانش بخواندن سه ركعت بوده یا هر دو طرف در نظر او مساوی بوده , لازم نیست نماز احتیاط را بخواند.
1215- اگـر بعد از ایستادن شك كند كه دو سجده را بجا آورده یا نه و در همان موقع یكی از شكهایی كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بیفتد صحیح می باشد برای او پیش آید , مثلا شك كند كه دو ركعت خوانده یا سه ركعت , چنانچه به دستور آن شك عمل كند نمازش صحیح است , ولی اگر موقعی كه تشهد می خواند یكی از آن شكها اتفاق بیفتد , چنانچه بر فرض علم به آنكه دو سجده را آورده باید بنا می گذاشت بر اینكه در ركعتی است كه تشهد ندارد , نمازش باطل است , همچون مثالی كه گذشت , و گرنه نمازش صحیح است , مثل اینكه شك كند دو ركعت خوانده یا چهار ركعت .
1216- اگـر پیش از آنكه مشغول تشهد شود یا پیش از ایستادن - در ركعتهایی كه تشهد ندارد - شك كند كـه یـك یـا دو سـجده را بجا آورده یا نه , و در همان موقع یكی از شكهایی كه بعد از تمام شدن دو سجده صحیح است , برایش پیش آید نمازش باطل است .
1217- اگر موقعی كه ایستاده بین سه و چهار یا بین سه و چهار و پنج شك كند و یادش بیاید كه یك یا دو سجده از ركعت پیش را بجا نیاورده نمازش باطل است .
1218- اگـر شك او از بین برود و شك دیگری برایش پیش آید , مثلا اول شك كند كه دو ركعت خوانده یا سه ركعت , بعد شك كند كه سه ركعت خوانده یا چهار ركعت , باید به دستور شك دوم عمل نماید.
1219- اگـر بـعـد از نـمـاز شـك كند كه در حال نماز مثلا بین دو و چهار شك كرده یا بین سه و چهار , مـی تواند به دستور هر دو شك عمل كند و نیز می تواند نماز را بشكند و پس از انجام كاری كه نماز را باطل می كند آن را دوباره بخواند.
1220- اگـر بـعـد از نـمـاز بفهمد كه در حال نماز شكی برای او پیش آمده , ولی نداند از شكهای باطل یا صـحـیـح بوده , و اگر از شكهای صحیح بوده نداند كدام قسم آن بوده است , جایز است نماز را بهم زده و دوباره بخواند.
1221- كسی كه نشسته نماز می خواند , اگر شكی كند كه باید برای آن یك ركعت نماز احتیاط ایستاده یا دو ركعت نشسته بخواند , باید یك ركعت نشسته بجا آورد.
و اگر شكی كند كه باید برای آن دو ركعت نماز احتیاط ایستاده بخواند , باید دو ركعت نشسته بجا آورد.
1222- كـسی كه ایستاده نماز می خواند , اگر موقع خواندن نماز احتیاط از ایستادن عاجز شود , باید مثل كسی كه نماز را نشسته می خواند كه حكم آن در مساله پیش گفته شد , نماز احتیاط را بجا آورد.
1223- كـسـی كـه نـشسته نماز می خواند , اگر موقع خواندن نماز احتیاط بتواند بایستد , باید به وظیفه كسی كه نماز را ایستاده می خواند عمل كند.