کد مطلب:172 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:421

گنجینه کتابخانه » احکام و فقه »»» فهرست کتاب

نـمـــاز

اهمّیّت نماز



نماز رابطه انسان با خداست و مایه صفای روح و پاكی دل و پیدایش روح تقوا

و تربیت انسان و پرهیز از گناهان است. نماز مهمترین عبادات است كه

طبق روایات اگر قبول درگاه خدا شود عبادات دیگر نیز قبول خواهد شد و اگر

قبول نگردد اعمال دیگر نیز قبول نخواهد شد. و نیز بر طبق روایات، كسی

كه نمازهای پنجگانه را انجام می دهد از گناهان پاك می شود همان گونه كه اگر

شبانه روز پنج مرتبه در نهر آبی شست و شو كند اثری از آلودگی در بدنش

باقی نمی ماند. به همین دلیل، در آیات قرآن مجید و روایات اسلامی و وصایا

و سفارشهای پیغمبر اكرم(صلی الله علیه وآله) و ائمّه هدی(علیهم السلام)از مهمترین كارهایی كه روی

آن تأكید شده همین نماز است و لذا ترك نماز از بزرگترین گناهان كبیره

محسوب می شود.



سزاوار است انسان نماز را در اوّل وقت بخواند و به آن اهمّیّت بسیار دهد و از تند خواندن نماز كه ممكن است مایه خرابی نماز گردد جدّاً بپرهیزد.



در حدیث آمده است روزی پیغمبر اكرم(صلی الله علیه وآله) مردی را در مسجد مشغول نماز دید كه ركوع و سجود را بطور كامل انجام نمی دهد، فرمود: اگر این مرد از دنیا برود در حالی كه نمازش این گونه باشد به دین من از دنیا نخواهد رفت.









[130]



روح نماز «حضور قلب» است و سزاوار است از آنچه مایه پراكندگی حواس می شود بپرهیزد، معانی كلمات نماز را بفهمد و در حال نماز به آن توجّه داشته باشد و با حال خضوع و خشوع نماز را انجام دهد، بداند با چه كسی سخن می گوید و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند بسیار كوچك ببیند.



در حالات معصومین(علیهم السلام) آمده است به هنگام نماز آنچنان غرق یاد خدا می شدند كه از خود بی خبر می گشتند، تا آنجا كه پیكان تیری در پای امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)مانده بود، در حال نماز بیرون آوردند و آن حضرت متوجّه نشد.



برای قبولی نماز و كمال و فضیلت آن علاوه بر شرایط واجب باید امور زیر را نیز رعایت كند:



قبل از نماز از خطاهای خود توبه و استغفار نماید و از گناهانی كه مانع قبول نماز است مانند «حسد» و «تكبّر» و «غیبت» و «خوردن مال حرام» و «آشامیدن مسكرات» و «ندادن خمس و زكات» بلكه هر معصیتی بپرهیزد.



همچنین سزاوار است كارهائی كه ارزش نماز و حضور قلب را كم می كند انجام ندهد، مثلاً در حال خواب آلودگی و خودداری از بول و در میان سر و صداها و در برابر منظره هایی كه جلب توجّه می كند به نماز نایستد و كارهایی كه ثواب نماز را زیاد می كند انجام دهد، مثلاً لباس پاكیزه بپوشد، موهای خود را شانه زند و مسواك كند و خود را خوشبو نماید و انگشتر عقیق به دست كند.







نمازهای واجب



مسأله 669ـ نمازهای واجب شش نماز است: 1ـ نمازهای یومیّه، 2ـ نماز طواف واجب خانه خدا، 3ـ نماز آیات، 4ـ نماز میّت، 5ـ نماز قضای پدر و مادر كه بر پسر بزرگتربه شرحی كه می آید واجب است، 6ـ نماز نافله ای كه به واسطه نذر و عهد و قسم واجب شده است.









[131]



نمازهای واجب یومیّه



مسأله 670ـ نمازهای واجب یومیّه پنج نماز است: نمازهای «ظهر» و «عصر» كه هركدام چهار ركعت است، نماز «مغرب» سه ركعت، نماز «عشاء» چهار ركعت و نماز «صبح» دو ركعت، امّا در سفر باید نماز چهار ركعتی را با شرایطی كه بعداً به خواست خدا می آید دو ركعت بخواند.







نماز جمعه



مسأله 671ـ نمازجمعه دو ركعت است و در روز جمعه جانشین نماز ظهر می شود و در زمان حضور پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امام معصوم(علیه السلام) و نایب خاصّ او واجب عینی است، امّا در زمان غیبت كبری واجب تخییری است، یعنی میان نماز جمعه و نماز ظهر مخیّر است، ولی در زمانی كه حكومت عدل اسلامی باشد احتیاط آن است كه ترك نشود.







احكام نماز جمعه



الف: وقت نماز جمعه از اوّل ظهر است به مقداری كه اذان و خطبه ها و نماز مطابق معمول انجام شود و با گذشتن این مقدار، وقت نماز جمعه پایان می یابد و باید نماز ظهر خوانده شود.



ب: كسانی كه تا دو فرسخی از محلّ نماز جمعه قرار دارند مشمول حكم نماز جمعه هستند و در صورتی كه نماز جمعه واجب عینی باشد حضور آنها در نماز جمعه واجب است.



ج: هرگاه كسی به خطبه ها نرسد و در نماز شركت كند، یا فقط یك ركعت از نماز جمعه را درك نماید نماز او صحیح است، ولی احتیاط واجب آن است كه عمداً تأخیر نیندازد.









[132]



د: نماز جمعه باید به جماعت خوانده شود و حدّاقلّ جمعیّت برای انعقاد جمعه، پنج نفر است (امام جمعه و چهار نفر دیگر).



هـ : فاصله دو نماز جمعه باید كمتر از یك فرسخ نباشد كه اگر در كمتر از یك فرسخ دو نماز جمعه خوانده شود نماز اوّلی صحیح و دومی باطل است.



و: نماز جمعه بر «مسافران» و «زنان» و «بیماران» و «از كارافتادگان» واجب نیست، ولی اگر آنها در نماز جمعه حاضر شوند نمازشان صحیح است، امّا احتیاط واجب آن است كه پنج نفر اصلی نماز جمعه (امام و چهار نفر دیگر) غیر آنها باشد.







طریقه نماز جمعه



ز: نماز جمعه دو ركعت است مانند نماز صبح و دو قنوت دارد یكی در ركعت اوّل پیش از ركوع و دومی در ركعت دوم بعد از ركوع. مستحبّ است امام در ركعت اوّل، بعد از حمد، سوره جمعه را بخواند در ركعت دوم، سوره منافقین را و هرگاه مشغول یكی از اینها شود احتیاط واجب آن است كه به سوره دیگری عدول نكند.



ح: باید قبل از نماز جمعه دو خطبه به وسیله امام جمعه خوانده شود.



ط: خطبه ها باید بنابر احتیاط واجب بعد از اذان ظهر باشد و اگر قبل از آن خوانده شود اعاده كنند.



ی: هر یك از خطبه ها باید مشتمل بر امور زیر باشد:



1ـ حمد و ثنای الهی.



2ـ صلوات بر محمّد و آل محمّد.



3ـ وعظ و ارشاد و سفارش به تقوای الهی.



4ـ خواندن یك سوره كوتاه در هر خطبه مانند سوره قل هو اللّه، قل یا أیّها الكافرون یا سوره والعصر (بنابر احتیاط واجب).



5ـ بنابر احتیاط واجب برای خود و مؤمنین و مؤمنات استغفار كند و در خطبه دوم ائمّه هدی(علیهم السلام) را هنگام صلوات و درود یك یك نام ببرد. بنابراین خطبه اوّل









[133]



شامل پنج قسمت و خطبه دوم شامل شش قسمت است. امام باید خطبه ها را در حال قیام بخواند و میان دو خطبه جلوس مختصری بنماید و صدای خود را در حدّ مقدور به نمازگزاران برساند و وعظ و ارشاد را به زبان قابل فهم برای مردم ایراد كند.



ك: شایسته است خطیب ملبّس به عمامه و عبا باشد و بر عصا یا مانند آن تكیه كند و قبل از شروع به خطبه، به مأمومین سلام كند و سزاوار است مسائل مهمّ سیاسی و اجتماعی و اخلاقی مسلمین و جهان اسلام و آن منطقه را برای مردم شرح دهد و آنها را به وظایفشان در برابر این مسائل آشنا سازد و در برابر توطئه های دشمنان به آنها هشدار دهد. پس خطیب باید حدّاكثر استفاده را از خطبه ها برای تهذیب نفوس مردم و آگاه ساختن آنها از مسائل مهمّ روز بنماید كه یكی از اهداف اصلی خطبه ها همین است. خطبه ها را با عبارات فصیح و گویا و بلیغ و مؤثّر و نافذ ایراد نماید تا خطبه ها تأثیر لازم را در نفوس مسلمین بگذارد و از این فریضه عبادی سیاسی بهره گیری كامل شود; هرگز به سراغ مسائل تفرقه انداز نرود و مسلمین را به وحدت در مقابل دشمنان دعوت نماید و احتیاط واجب آن است كه نمازگزاران هنگام ایراد خطبه با طهارت باشند و رو به امام نشینند و سكوت را رعایت كنند و به خطبه ها گوش فرا دهند، ولی اگر عمداً سخن بگویند، نماز جمعه آنها باطل نمی شود، هر چند كار خلافی كرده اند.







اوقات نمازهای پنجگانه



وقت نماز ظهر و عصر



مسأله 672ـ وقت نماز ظهر و عصر از اوّل ظهر شرعی (یعنی مایل شدن خورشیداز وسط آسمان به سوی مغرب) تا هنگام غروب آفتاب است و بهترین راه برای پی بردن به دخول وقت ظهر استفاده از شاخص است و آن این است كه قطعه چوب صاف یا میله ای را در زمین هموار بطور عمودی فرو كند، صبح كه خورشید بیرون می آید سایه آن به طرف مغرب می افتد و هر چه آفتاب بالا آید این سایه كم









[134]



می شود، هنگامی كه سایه به آخرین درجه كمّی رسید موقع ظهر است و همین كه رو به زیادی گذارد و سایه به سوی مشرق برگشت اوّل وقت نماز ظهر و عصر است، البتّه در بعضی از شهرها مثل مكّه در بعضی از روزهای سال هنگام ظهر سایه بكلّی از بین می رود و آفتاب كاملاً عمودی می تابد، در این گونه مناطق موقعی كه مجدّداً سایه پیدا شد وقت نماز ظهر و عصر شده است.(1)



مسأله 673ـ نمازهای ظهر و عصر هر كدام «وقت مخصوص» و «وقت مشتركی» دارد: وقت مخصوص نماز ظهر از اوّل ظهر است تا موقعی كه به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد و وقت مخصوص نماز عصر موقعی است كه به اندازه خواندن یك نماز به غروب باقی مانده باشد و اگر كسی تا این موقع نماز ظهر را نخوانده نماز ظهر او قضا شده و باید نماز عصر را بخواند و ما بین این دو، وقت مشترك نمازظهر و عصراست.



مسأله 674ـ هرگاه پیش از خواندن نماز ظهر سهواً مشغول خواندن نماز عصر شود و در بین متوجّه گردد، چنانچه در وقت مشترك باشد باید عدول كند، یعنی نیّت خود را به نماز ظهر برگرداند و قصد كند آنچه خوانده نماز ظهراست و به همین ترتیب آن را ادامه دهد و بعد از آن كه نماز را تمام كرد نماز عصر را بخواند و اگر در وقت مخصوص ظهر باشد نماز او باطل است و باید نماز را به نیّت ظهر از سر بگیرد.







وقت نماز مغرب و عشا



مسأله 675ـ مغرب موقعی است كه قرص آفتاب در افق پنهان شود و احتیاط آن است كه صبر كند تا سرخی طرف مشرق كه بعد از غروب آفتاب پیدا می شود از بالای سر بگذرد و به طرف مغرب برگردد، هنگام مغرب وقت نماز مغرب و عشا وارد می شود و تا نیمه شب ادامه دارد.









ــــــــــــــــــــــــــــ



1. باید توجّه داشت كه ساعت 12 همیشه ظهر شرعی نیست، بلكه در بعضی از مواقع سال ظهر شرعی قبل از 12 و گاهی بعد از ساعت 12 است و ساعت 12 ساعت قراردادی و رسمی است نه شرعی.



[135]



مسأله 676ـ نماز مغرب و عشاء نیز هر كدام وقت مخصوص و وقت مشتركی دارند، وقت مخصوص نماز مغرب از اوّل مغرب است تا به اندازه سه ركعت و اگر كسی مسافر باشد و تمام نماز عشا را در این وقت بخواند باطل است، هرچند از روی سهو باشد. و وقت مخصوص نماز عشا موقعی است كه به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب باقی مانده باشد و اگر كسی عمداً تا این موقع نماز مغرب را تأخیر اندازد باید اوّل نماز عشا را بخواند و بعد نماز مغرب را قضا كند و در میان این دو، وقت مشترك است، اگر كسی در این وقت اشتباهاً نماز عشا را قبل از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز متوجّه شود، نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعداً به جا آورد.



مسأله 677ـ وقت مخصوص و مشترك كه معنی آن در مسأله پیش گفته شد برای اشخاص فرق می كند مثلاً برای مسافر در مورد نماز ظهر و عصر و عشا به اندازه دو ركعت است و برای حاضر به اندازه خواندن چهارركعت.



مسأله 678ـ هرگاه از روی غفلت یا فراموشی شروع به نمازعشا كند و در اثنا بفهمد كه نماز مغرب را نخوانده باید نیّت را به نماز مغرب برگرداند، مگر این كه وارد ركوع ركعت چهارم شده باشد كه در این صورت عدول جایز نیست و باید ادامه دهد و نماز مغرب را بعد به جا آورد.



مسأله 679ـ آخر وقت نماز عشا نصف شب است و احتیاط واجب آن است كه شب را از اوّل غروب آفتاب تا اذان صبح حساب كند ولی برای نماز شب و مانند آن تا اوّل آفتاب حساب كند.



مسأله 680ـ هرگاه عمداً نماز مغرب و عشا را تا نصف شب نخواند وقت آن گذشته و باید قضا كند، امّا اگر به واسطه عذری نخوانده باشد باید تا قبل از نماز صبح به جا آورد و نماز او ادا است.







وقت نماز صبح



مسأله 681ـ وقت اذان صبح (برای نماز و روزه) در شبهای مهتابی و غیر مهتابی









[136]



یكسان است و معیار، ظاهر شدن نور شفق در افق است، هرچند بر اثر تابش مهتاب نمایان نباشد، و وقت نماز صبح از اوّل طلوع فجر صادق است تا طلوع آفتاب و فجر صادق سپیده صبح است كه در افق پهن می شود و بهتر است نماز صبح را قبل از روشن شدن هوا در همان تاریكی اوّل صبح به جاآورد.







احكام اوقات نماز



مسأله 682ـ هنگامی انسان می تواند مشغول نماز شود كه یقین به داخل شدن وقت پیدا كند، یا لااقل یك مرد عادل خبر از ورود وقت دهد، اذان شخص وقت شناس و مورد اطمینان نیز كافی است و اگر گمان قوی به دخول وقت از راههای دیگر پیدا كند نیز كفایت می كند، خواه از روی ساعت صحیح باشد یا غیرآن.



مسأله 683ـ كسانی كه به واسطه وجود مانع در آسمان (مانند ابر و غبار) و یا گرفتاری در زندان و یا نداشتن بینایی چشم، نمی توانند یقین به دخول وقت پیدا كنند، چنانچه گمان قوی داشته باشند می توانند مشغول نماز شوند.



مسأله 684ـ هرگاه مطابق دستورهای بالا مشغول نماز شود و در بین نماز بفهمد كه هنوز وقت داخل نشده، نماز او باطل است، همچنین اگر بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را پیش از وقت خوانده باید نماز را اعاده كند، ولی اگر در بین نماز یا بعد از نماز بفهمد وقت داخل شده بود نمازش صحیح است.



مسأله 685ـ هرگاه انسان بر اثر غفلت و فراموشی مشغول نماز شود بی آن كه از دخول وقت با خبر گردد چنانچه تمام نمازش در وقت واقع شده باشد صحیح است و اگر همه یا قسمتی از آن پیش از وقت بود نمازش باطل است.



مسأله 686ـ هرگاه بعد از نماز شك كند نماز را در وقت خوانده یا نه، نماز او صحیح است، به شرط آن كه هنگام شروع نماز غافل از وقت نباشد ولی اگر در بین نماز شك كند، نماز او باطل است و باید پس از دخول وقت اعاده كند.



مسأله 687ـ در تنگی وقت اگر انجام مستحبّات نماز باعث شود مقداری از واجبات









[137]



در خارج وقت واقع گردد باید آن مستحبات را ترك كند (مانند قنوت و اقامه).



مسأله 688ـ كسی كه به اندازه یك ركعت نماز وقت دارد باید تمام نماز را به نیّت ادا بخواند، ولی تأخیرانداختن نمازتا این حد حرام است، بنابر این اگر به اندازه پنج ركعت تا مغرب وقت داشته باشد نماز ظهر و عصر را به نیّت ادا بخواند و به همین ترتیب سایر نمازها.



مسأله 689ـ یكی از مستحبات مؤكّد این است كه نماز را در اوّل وقت فضیلت آن بخوانند و در روایات راجع به آن بسیار سفارش شده است و هرچه به اوّل وقت فضیلت نزدیكتر باشد بهتر است.



مسأله 690ـ كسانی كه دارای عذری هستند و یقین دارند عذرشان تا آخر وقت برطرف می شود واجب است صبر كنند و چنانچه یقین داشته باشند عذر باقی می ماند، صبر كردن واجب نیست، امّا اگر احتمال می دهند برطرف شود احتیاط واجب آن است كه صبر كنند، مگر در مورد تیمّم كه می توانند در چنین صورتی در اوّل وقت نماز بخوانند.



مسأله 691ـ كسی كه مسائل نماز یا شكّیات و سهویّات را نمی داند و احتمال می دهد در نمازش پیش آید باید برای یادگرفتن اینها نماز را از اوّل وقت تأخیر بیندازد، ولی اگر اطمینان دارد كه می تواند نماز را بطور كامل تمام كند جایز است در اوّل وقت مشغول نماز شود.



مسأله 692ـ هرگاه در نماز مسأله ای پیش آید كه حكم آن را نمی داند می تواند به یكی از دو طرفی كه احتمال می دهد به قصد رجاء عمل كند و باید بعد از نماز مسأله را سؤال كند كه اگر باطل بوده دوباره بخواند (و احتیاط آن است طرفی را كه بیشتر احتمال می دهد بگیرد).



مسأله 693ـ هرگاه ببیند مسجد نجس شده بهتر این است اوّل مسجد را تطهیر كند بعد نماز بخواند، همچنین اگر طلبكاری ایستاده و طلب خود را مطالبه می كند، اگر نماز و مقدّمات آن وقت زیادی را بگیرد واجب است اوّل تطهیر مسجد كند و اداء









[138]



دین نماید بعد نماز بخواند، اگر بر خلاف این دستور عمل كند معصیت كرده ولی نمازش صحیح است و در تنگی وقت، نماز مقدّم است.



مسأله 694ـ مستحبّ است پنج نماز را در پنج وقت به جا آورد، یعنی هركدام را در وقت فضیلت خود انجام دهد و تنها فاصله دادن به مقدار نافله یا تعقیبات كافی نیست، بلكه معیار همان وقت فضیلت است.



مسأله 695ـ وقت فضیلت نماز ظهر تا موقعی است كه سایه شاخص به اندازه خود شاخص شود (منظور سایه ای است كه از ظهر به بعد پیدا می شود) و وقت فضیلت عصر از موقعی كه سایه شاخص به اندازه خود آن است تا موقعی كه به اندازه دو برابر آن شود و وقت فضیلت نماز مغرب از غروب است تا ناپدید شدن حمره مغربیّه (رنگ سرخی كه بعد از غروب آفتاب در مغرب ظاهر می شود) و وقت فضیلت نماز عشاء از موقعی است كه سرخی مزبور ناپدیدمی شود تا یك سوم از شب و وقت فضیلت نماز صبح از اوّل طلوع فجر سپیده صبح است تا موقعی كه هوا روشن شود.







ترتیب در میان نمازها



مسأله 696ـ نماز ظهر و عصر باید به ترتیب خوانده شود، یعنی اوّل نماز ظهر، بعد نماز عصر، همچنین باید در میان نماز مغرب و عشا نیز ترتیب رعایت شود و اگر عمداً نماز عصر را پیش از نماز ظهر، یا عشا را پیش از نماز مغرب بخواند باطل است.



مسأله 697ـ هرگاه به نیّت نماز ظهر، نماز را شروع كند و در بین نماز یادش بیاید كه نماز ظهر را خوانده است نمی تواند نیّت نماز را به عصر برگرداند و نماز او باطل است، همچنین در مورد نماز مغرب و عشا، امّا اگر نیّت نماز عصر كند و بعد متوجّه شود كه نماز ظهر را نخوانده هر جای نماز باشد می تواند نیّت خود را به ظهر برگرداند، همچنین اگر شروع به نماز عشا كرده و متوجّه شود نماز مغرب را نخوانده اگر قبل از ركوع ركعت چهارم متوجّه شود نیّت را بر می گرداند، ولی اگر بعد از ركوع ركعت چهارم متوجّه شود نماز را به نیّت عشا تمام می كند، بعداً نماز مغرب را









[139]



می خواند و احتیاطاً نماز عشا را نیز اعاده كند.



مسأله 698ـ اگر در اثناء نماز عصر شك كند كه آیا نماز ظهر را خوانده یا نه، باید به همان دستور كه در مسأله قبل گفته شد عمل كند، یعنی نیّت را به ظهر برگرداند و بعداً عصر را بخواند، همچنین اگر در وسط نماز عشاء شك كند كه نماز مغرب را خوانده یا نه، باید به دستور گذشته عمل كند.



مسأله 699ـ عدول از نماز قضا به نماز ادا و از نماز مستحب به نماز واجب، جایز نیست، ولی عدول از نماز ادا به قضا جایز است و اگر نماز قضا، قضای همان روز باشد احتیاط واجب این است كه عدول كند و بعد از فراغت از نماز قضا، نماز ادا را بخواند، البته این در صورتی است كه جای عدول باقی باشد، مثلاً در صورتی می تواند نیّت را به قضای صبح برگرداند كه داخل ركعت سوم از نماز ظهر نشده باشد.







نمازهای نافله (مستحب)



مسأله 700ـ نمازهای مستحبّی بسیار است و آنها را «نافله» گویند و از میان نمازهای نافله، نافله های شبانه روزی بیشتر سفارش شده است.



مسأله 701ـ نافله های شبانه روزی عبارتند از: نافله ظهر هشت ركعت و نافله عصر نیز هشت ركعت است، نافله مغرب چهار ركعت و نافله عشا دو ركعت است كه نشسته خوانده می شود، نافله شب یازده ركعت و نافله صبح دو ركعت است و چون دو ركعت نافله عشا یك ركعت حساب می شود، مجموع این نافله ها سی و چهار ركعت خواهد بود، ولی در روز جمعه سی و هشت ركعت است زیرا چهار ركعت به نافله ظهر و عصر اضافه می شود (همه نافله ها دو ركعت دو ركعت خوانده می شود).



مسأله 702ـ از یازده ركعت نافله شب هشت ركعت را به نیّت «نافله شب» و دو ركعت آن به نیّت «نافله شفع» و یك ركعت به نیّت «نافله وتر» به جا می آورد.



مسأله 703ـ نافله شب از مهمترین نمازهای نافله است كه در روایات اسلامیو قرآن مجید روی آن تاكید شده و تأثیر عمیقی در صفای روح و پاكی قلب و تربیت









[140]



نفوس انسانی وحلّ مشكلات دارد و در كتب معروف دعا، آدابی برای آن ذكر كرده اند، مخصوصاً برای قنوت نافله وتر، رعایت این آداب خوب است ولی می توان نماز شب را بدون این آداب مانند نمازهای معمولی نیز انجام داد و كسی كه به علّتی نتواند آخر شب بیدار شود و نماز شب را بخواند می تواند قبل از خواب آنها را به جا آورد.



مسأله 704ـ نماز نافله را می توان نشسته خواند، ولی در این صورت احتیاط این است كه هر دو ركعت را یك ركعت حساب كند، مثلاً به جای هشت ركعت نافله ظهر ایستاده، شانزده ركعت نشسته بخواند.



مسأله 705ـ نافله ظهر و عصر در سفر ساقط است و نباید خواند و احتیاط آن است كه نافله عشارا نیز ترك كند، امّا بقیّه نافله های شبانه روزی یعنی نافله صبح و مغرب و نافله شب در سفر ساقط نمی شود.



مسأله 706ـ چنان كه گفتیم نمازهای نافله را باید دو ركعت دو ركعت انجام داد، جز نافله وتر، كه یك ركعت است و اگر بخواهد نافله وتر رانشسته بخواند باید دو نماز یك ركعتی جداگانه به جا آورد.







وقت نافله های شبانه روزی



مسأله 707ـ وقت نافله ظهر قبل از نماز ظهر است، از اوّل ظهر تا موقعی كه سایه شاخص كه بعد از ظهر پیدا می شود بیشتر از دو هفتم طول شاخص شود، مثلاً اگر طول شاخص هفت وجب است هر وقت مقدار سایه ای كه بعد از ظهر پیدا می شود بیشتر از دو وجب شود وقت نافله ظهر تمام شده.



مسأله 708ـ وقت نافله عصر كه قبل از نماز عصر خوانده می شود تا موقعی است كه سایه شاخص به چهارهفتم آن برسد به شرحی كه در مسأله پیش گفتیم.



مسأله 709ـ وقت نافله مغرب بعد از نماز مغرب است تا موقعی كه سرخی طرف مغرب كه بعد از غروب آفتاب پیدا می شود از بین برود.



مسأله 710ـ وقت نافله عشا بعد از تمام شدن نماز عشا است تا نصف شب و بهتر[141]



است بعد از نماز عشا بلافاصله خوانده شود.



مسأله 711ـ وقت نافله صبح پیش از نماز صبح است از طلوع فجر تا آشكار شدن سرخی در طرف مشرق و می تواند آن را بعد از نماز شب بلافاصله به جا آورد.



مسأله 712ـ وقت نافله شب بنابر احتیاط از نصف شب است تا اذان صبح، ولی بهتر است در موقع سحر یعنی در ثلث آخر شب بخواند.







نماز غُفیله



مسأله 713ـ از نمازهایی كه به جا آوردن آن به امید ثواب پروردگار خوب است نماز غفیله است كه بین نماز مغرب و عشا خوانده می شود و وقت آن بعد از نماز مغرب است تا موقعی كه سرخی طرف مغرب از بین برود، در ركعت اوّل بعد از حمد به جای سوره این آیه را می خواند:



«وَ ذَا النُّونِ اِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ اَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنادی فِی الظُّلُماتِ اَنْ لا اِلهَ إلاّ اَنْتَ سُبْحانَكَ اِنّی كُنْتُ مِنَ الظّالِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَ كَذلِكَ نُنْجِی الْمُؤمِنینَ» و در ركعت دوم بعد از حمد به جای سوره این آیه را بخوانند: «وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها إلاَّ هُو وَ یَعْلَمُ ما فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَة إلاّ یَعْلَمُها وَ لا حَبَّة فِی ظُلُماتِ الاْرْضِ وَ لا رَطْب وَ لا یَابِس إلاَّ فی كِتاب مُبین» و در قنوت آن بگویند: «اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُكَ بِمَفاتِحِ الْغَیْبِ الَّتی لا یَعْلَمُهَا إلاَّ اَنْتَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ اَنْ تَفْعَلْ بِی كَذا وَ كَذا» و به جای كلمه كذا و كذا حاجتهای خود را بگویند و بعد بگویند: «اَللّهُمَّ اَنْتَ وَلِیُّ نِعْمَتِی وَ الْقادِرُ عَلی طَلِبَتی تَعْلَمُ حاجَتی فَأَسْئَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السّلامُ لَمّا قَضَیْتَها لِی».







احكام قبله



مسأله 714ـ تمام نمازهای واجب باید رو به قبله خوانده شود









[142]



مسأله 715ـ «خانه كعبه» كه در مكّه معظّمه است قبله تمام مسلمین دنیاست و هركس در هرجا باشد باید روبروی آن نماز بخواند، امّا كسی كه دور است اگر طوری بایستد كه بگویند رو بقبله نماز می خواند كافی است، بنابراین صفهای طولانی نماز جماعت كه طول آنها از طول خانه خدا بیشتر است همه می تواند رو به قبله باشد.



مسأله 716ـ لازم نیست در موقع ایستادن، نوك انگشتان پا هم رو به قبله باشد، یا در موقع نشستن، سر زانوها كاملاً رو به قبله قرار گیرد، همین اندازه كه بگویند رو به قبله ایستاده یا نشسته كفایت می كند.



مسأله 717ـ كسی كه نمی تواند نماز را نشسته بخواند باید به پهلوی راست طوری بخوابد كه جلو بدنش روبه قبله باشد و اگر آن هم ممكن نیست به پهلوی چپ طوری بخوابد كه جلو بدنش رو به قبله باشد و اگر این را هم نمی تواند باید به پشت بخوابد بطوری كه كف پاهای او رو به قبله باشد.



مسأله 718ـ در نماز احتیاط و سجده و تشهّد فراموش شده نیز باید رو به قبله باشد و در سجده سهو احتیاط واجب نیز همین است.



مسأله 719ـ جایز است نماز مستحبّی را در حال راه رفتن و سواره بخواند و در این حال لازم نیست رو به قبله باشد.



مسأله 720ـ برای تعیین قبله راههای زیادی وجود دارد: نخست كوشش كند تا یقین حاصل نماید و نیز می تواند به گفته دو شاهد عادل و یا یك فرد مورد اطمینان كه از روی نشانه های حسّی شهادت می دهد و یا به قول كسی كه از روی قاعده علمی قبله را می شناسد و محلّ اطمینان است عمل كند و اگر اینها ممكن نشد باید به گمانی كه از محراب مسجد مسلمانان یا قبرهای آنان یا از راههای دیگر پیدا می شود عمل نماید.



مسأله 721ـ قبله نماهای معمولی در صورتی كه سالم باشد از وسایل خوب برای شناخت قبله است و گمان حاصل از آن كمتر از گمان از راههای دیگر نیست، بلكه غالباً دقیق تر است.









[143]



مسأله 722ـ به گفته صاحب منزل یا مسؤول یك مسافرخانه و مانند آن در صورتی كه فرد بی مبالات نباشد می توان اعتماد كرد.



مسأله 723ـ هرگاه راهی برای پیدا كردن قبله وجود نداشته باشد و قبله در میان چهار سمت مختلف مردّد شود یك نماز به یك طرف كافی است، ولی احتیاط مستحب آن است كه چهار نماز به چهار طرف بخواند و هرگاه در سه طرف یا دو طرف احتمال وجود قبله را می دهد فقط به سمت آنها نماز بخواند.



مسأله 724ـ كسی كه می خواهد به چند طرف نماز بخواند اگر بخواهد نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا را به جا آورد بهتر آن است نماز اوّل را به چند طرف تمام كند بعد نماز دوم را شروع نماید.



مسأله 725ـ سر بریدن حیوانات نیز باید رو به قبله باشد و هرگاه قبله را پیدا نكند باید به گمان خود عمل نماید و اگر تحصیل گمان ممكن نیست و نیاز به سر بریدن حیوان دارد به هر طرف كه انجام دهد صحیح است و در مورد دفن مسلمان كه باید رو به قبله باشد نیز به همین ترتیب باید عمل كرد.







پوشانیدن بدن در نماز



مسأله 726ـ مرد باید در حال نماز عورتین خود را بپوشاند، هرچند كسی اورا نمی بیند و بهتر است از ناف تا زانو را بپوشاند و از آن بهتر این كه لباس كامل كه در برابر افراد محترم در تن می كند به تن داشته باشد.



مسأله 727ـ زن باید در موقع نماز تمام بدن حتّی سر و موی خود را بپوشاند، ولی پوشاندن گردی صورت و دستها تا مچ و پاها تا مچ لازم نیست، امّا برای این كه یقین كند كه مقدار واجب را پوشانده است احتیاط این است كه مقداری از اطراف صورت و قدری پایین تر از مچ را هم بپوشاند.



مسأله 728ـ در نماز احتیاط و قضای سجده یا تشهّد فراموش شده، بلكه بنابر









[144]



احتیاط واجب در موقع سجده سهو و سجده های واجب قرآن نیز خود را مانند موقع نماز بپوشاند.



مسأله 729ـ برای زنان پوشانیدن موهای مصنوعی و زینتهای پنهانی (مانند دستبند و گردن بند) نیز لازم است.



مسأله 730ـ هرگاه در بین نماز بفهمد كه قسمتی را كه باید بپوشاند پیداست باید فورا آن را بپوشاند، به شرط این كه كاری كه صورت نماز را بر هم می زند به جا نیاورد و چنانچه پوشاندن آن زیاد طول بكشد احتیاط واجب آن است خود را بپوشاند و نماز را تمام كند و دوباره بخواند.



مسأله 731ـ هرگاه بعد از نماز بفهمد كه مقدار واجب را در حال نماز نپوشانده، نمازش صحیح است.



مسأله 732ـ انسان می تواند خود را در نماز با برگ درختان یا علف بپوشاند، ولی احتیاط مستحب آن است هنگامی از اینها استفاده كند كه چیز دیگری نباشد.



مسأله 733ـ اگر چیزی غیر از گِل در اختیار ندارد باید بدن خود را با آن بپوشاند و نماز بخواند.



مسأله 734ـ هرگاه برهنه است و چیزی برای پوشانیدن بدن در نماز ندارد، چنانچه احتمال می دهد تا آخر وقت پیدا كند، احتیاط آن است كه نماز را به تأخیر اندازد و اگر پیدا نكرد چنانچه كسی او را می بیند باید نشسته نماز بخواند و عورت خود را به این وسیله بپوشاند و اگر كسی او را نمی بیند ایستاده نماز بخواند و بنابر احتیاط واجب عورت را با دست بپوشاند و ركوع و سجود را با اشاره انجام دهد و برای سجود سر را قدری پایین تر بیاورد.