کد مطلب:179260 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:403
یقاع
ایقاع مهم ترین عنصر در ساختار دعاهاست و آن هنگام تلاوت مشخص می شود نه خواندن صامت. بنابراین هنگامی در متن عنصر ایقاع وجود دارد كه متناسب با طبیعت خواندن آن و متناسب با مضمون و محتوای آن باشد. جهت روشن شدن موضوع نمونه ای از مناجات حضرت سجاد معروف به مناجات التائبین از مناجات خمسة عشر مورد بررسی قرار دهیم.
1- [الهی البستنی الخطایا ثوب مذلتی و حللنی التباعد منك لباس مسكنتی، و أمات قلبی عظیم جنایتی، فأحیه بتوبه منك یا أملی و بغیتی، ویا سؤلی و منیتی.
2- فوعزتك ما أجد لذنوبی سواك غافرا و لا أری لكسری غیرك جابرا.
3- و قد خضعت بالانابه الیك، و عنوت بالاستكانه لدیك.
4- فان طردتنی من بابك فبمن ألوذ وان رددتنی عن جنابك فبمن أعوذ.
5- فوا أسفاه من خجلتی و افتضاحی، و والهفاه من سوء عملی و اجتراحی.
6- اسألك یا غافر الذنب الكبیر، و یا جابر العظم الكسیر.
7- أن تهب لی موبقات الجرائر، و تستر علی فاضحات السرائر.
8- و لا تخلنی یوم القیامه من برد عفوك و غفرك و لا تعرنی من جمیل صفحك و سترك.
9- الهی، ظلل علی ذنوبی غمام رحمتك و أرسل علی عیوبی سحاب رأفتك.
10- الهی هل یرجع العبد الابق الا الی مولاه، أم هل یجیره من سخطه أحد سواه؟...] (14، ص: 206).
متن فوق با قافیه و تفعیلات خود همانند قصیده ای است كه هنگام تلاوت، زیبایی های خودش را دارد. از نظر فواصل یعنی كلمات آخر، در دو فراز یا بیشتر متحد است. این تنوع در ایقاع فرازها یعنی تغییر و تبدیل فواصل بین دو فراز یا بیشتر ارتباط دقیق با تبدل افكار و موضوع متن دارد. هر تبدلی در ایقاع مقترن با تبدل در افكار است. به عنوان مثال در دعاهای دیگر دیده می شود كه فواصل تسلیم صوتی واحد است. در نمونه ذیل همه ی فواصل تسلیم صوت «راء» و «هاء» است.
[اللهم اعتذر الیك:
1- من مظلوم ظلم بحضرتی فلم أنصره.
2- و من معروف أسدی الی فلم أشكره.
3- و من مسی ء اعتذر الی فلم أعذره.
4- و من ذی فاقه سألنی، فلم أوثره.
5- و من ذی حق لزمنی لمؤمن، فلم أوفره.
6- و من عیب مؤمن ظهرلی، فلم أستره.
7- و من كل اثم عرض لی، فلم أهجره. (دعای 1/38).
متن فوق سرشار از عناصر ایقاعی گوناگون است. از یك طرف همه قافیه های آن واحد است، گویی قصیده ای عمودی است كه دارای قافیه ای واحد است از طرف دیگر فقرات آن تقریبا متوازن است و تعداد كلمات فرازها تقریبا برابر است.
و از سوی سوم سرشار از تجانس بین اصوات فقرات است مانند دو حرف «طاء» و «ضاد» در فراز اول. و از جانب چهارم، عنصر تكرار در ابتدای هر عبارت و صوت یاء كه هر سطر با آن ختم می شود و كلمه ی «لم» كه پیش از همه فواصل دیده می شود، قابل ملاحظه است.
هنگام خواندن و شنیدن این دعا عناصر ایقاعی در افزودن جذابیت و زیبایی دعا سهم فراوان دارد. و نكته ی مهم دیگر این كه تنوع فواصل در متن پیشتر و یكتایی آن در متن كنونی با طبیعت موضوع ارتباط كامل دارد. متن اخیر پیرامون موضوعی واحد است و آن طلب بخشش از خداوند متعال است به خاطر مسائلی كه پیش آمده است به همین دلیل همه فرازها برابرند؛ چون موضوع عذرخواهی از امور سابق است. در این جا امور مختلف با مصداق های گوناگون تسلیم مفهومی واحد هستند؛ به همین دلیل فواصل اتحاد دارند.
1- [الهی البستنی الخطایا ثوب مذلتی و حللنی التباعد منك لباس مسكنتی، و أمات قلبی عظیم جنایتی، فأحیه بتوبه منك یا أملی و بغیتی، ویا سؤلی و منیتی.
2- فوعزتك ما أجد لذنوبی سواك غافرا و لا أری لكسری غیرك جابرا.
3- و قد خضعت بالانابه الیك، و عنوت بالاستكانه لدیك.
4- فان طردتنی من بابك فبمن ألوذ وان رددتنی عن جنابك فبمن أعوذ.
5- فوا أسفاه من خجلتی و افتضاحی، و والهفاه من سوء عملی و اجتراحی.
6- اسألك یا غافر الذنب الكبیر، و یا جابر العظم الكسیر.
7- أن تهب لی موبقات الجرائر، و تستر علی فاضحات السرائر.
8- و لا تخلنی یوم القیامه من برد عفوك و غفرك و لا تعرنی من جمیل صفحك و سترك.
9- الهی، ظلل علی ذنوبی غمام رحمتك و أرسل علی عیوبی سحاب رأفتك.
10- الهی هل یرجع العبد الابق الا الی مولاه، أم هل یجیره من سخطه أحد سواه؟...] (14، ص: 206).
متن فوق با قافیه و تفعیلات خود همانند قصیده ای است كه هنگام تلاوت، زیبایی های خودش را دارد. از نظر فواصل یعنی كلمات آخر، در دو فراز یا بیشتر متحد است. این تنوع در ایقاع فرازها یعنی تغییر و تبدیل فواصل بین دو فراز یا بیشتر ارتباط دقیق با تبدل افكار و موضوع متن دارد. هر تبدلی در ایقاع مقترن با تبدل در افكار است. به عنوان مثال در دعاهای دیگر دیده می شود كه فواصل تسلیم صوتی واحد است. در نمونه ذیل همه ی فواصل تسلیم صوت «راء» و «هاء» است.
[اللهم اعتذر الیك:
1- من مظلوم ظلم بحضرتی فلم أنصره.
2- و من معروف أسدی الی فلم أشكره.
3- و من مسی ء اعتذر الی فلم أعذره.
4- و من ذی فاقه سألنی، فلم أوثره.
5- و من ذی حق لزمنی لمؤمن، فلم أوفره.
6- و من عیب مؤمن ظهرلی، فلم أستره.
7- و من كل اثم عرض لی، فلم أهجره. (دعای 1/38).
متن فوق سرشار از عناصر ایقاعی گوناگون است. از یك طرف همه قافیه های آن واحد است، گویی قصیده ای عمودی است كه دارای قافیه ای واحد است از طرف دیگر فقرات آن تقریبا متوازن است و تعداد كلمات فرازها تقریبا برابر است.
و از سوی سوم سرشار از تجانس بین اصوات فقرات است مانند دو حرف «طاء» و «ضاد» در فراز اول. و از جانب چهارم، عنصر تكرار در ابتدای هر عبارت و صوت یاء كه هر سطر با آن ختم می شود و كلمه ی «لم» كه پیش از همه فواصل دیده می شود، قابل ملاحظه است.
هنگام خواندن و شنیدن این دعا عناصر ایقاعی در افزودن جذابیت و زیبایی دعا سهم فراوان دارد. و نكته ی مهم دیگر این كه تنوع فواصل در متن پیشتر و یكتایی آن در متن كنونی با طبیعت موضوع ارتباط كامل دارد. متن اخیر پیرامون موضوعی واحد است و آن طلب بخشش از خداوند متعال است به خاطر مسائلی كه پیش آمده است به همین دلیل همه فرازها برابرند؛ چون موضوع عذرخواهی از امور سابق است. در این جا امور مختلف با مصداق های گوناگون تسلیم مفهومی واحد هستند؛ به همین دلیل فواصل اتحاد دارند.