کد مطلب:231330 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:269
توضیح
شرك عبارت است از شركت موجودی در صفات مخصوص پروردگار متعال یا در افعال او كه بطور استقلال صورت بگیرد.
و چون شریك با این خصوصیات و قیود، وجود پیدا كند موجب محدود بودن هر دو طرف گشته، و هیچ یك واجب و نامحدود و نامتناهی و حی و قادر و عالم مطلق نخواهد بود.
[ صفحه 170]
و نتیجه این شرك كفر و انكار مقام حق پروردگار متعال می شود. زیرا انكار وجود خداوند یا صفات ذاتی و واجب او هر دو در حقیقت، نفی وجود پروردگار ازلی و ابدی و حی مطلق و نامحدود می باشد.
1- توضیح این معنی آن كه شرك در مقابل توحید است، و توحید بر سه قسم باشد: توحید در ذات، توحید در صفات، توحید در افعال .
توحید در ذات: تنزیه ی ذات واجب است از هرگونه حدود مادی، حدود جسمانی، حدود برزخی و حدود ذاتی، و او نور مطلق و حیات مطلق و وجود بحث مجرد از هر حد و وصف و تصور باشد.
توحید در صفات: وقتی كه توحید ذاتی ثابت شده و معتقد شدیم كه او مبدأ موجودات و همه ی طبقات و عوالم بوده و نور مطلق و نامحدود و نامتناهی و ذات مجرد محیط و قیوم و حی مطلق است، قهرا مبدأ تمام صفات بوده و همه ی صفاتی كه در جهان موجود باشد از آن مبدأ واحد نشأت خواهد گرفت، چنان كه در تكون و وجود كائنات این طور است.
آری صفات در موجودات مجرد از ذات نشأت گرفته و از آن متجلی و ظاهر می گردد، چنانكه در نفس انسان این طور است. و در حقیقت صفات و قوای متجلی شده از ذات مجرد واحد بسیط در مقام انتزاع و اعتبار ملحوظ گشته، و برای تفهیم و تعبیر و معرفی ذات است. و چون مبدأ همه ی موجودات یكی باشد قهرا برگشت تمام كائنات و صفات و خصوصیات آنها نیز به همان مبدأ واحد خواهد بود.
توحید در افعال: افعال تابع صفات درونی بوده و تجلی و ظهور خارجی آنها
[ صفحه 171]
باشد. و چون صفات متجلی و منتزع از ذات است قهرا افعال به نحو كلی و بواسطه ی صفات به همان مبدأ واحد برگشت خواهد كرد.
و اما توضیح بیشتر درباره ی این تجلیات و ظهورات كائنات و صفات و افعال آنها در مورد مقتضی ذكر خواهد شد.
و ما به نحو اجمال یقین پیدا می كنیم كه هرچه در عالم وجود و در دایره هستی ظاهر شده و متجلی می گردد. همه از همان نور واحد بسیط و نامحدود و نامتناهی مطلق نشات می گیرد و بس.
2- و اما شرك: پس آن در مقابل توحید بوده و مانند توحید بر سه قسم می باشد : شرك در ذات، و در صفات، و در افعال.
و بطور كلی: در هر موردی كه توجه به چیزی به نحو استقلال و موضوعیت باشد،
آن شرك خواهد بود. و اگر به نظر ظل و جلوه و ظهور پیدا كردن و مرآتیت صورت بگیرد، از مراتب توحید محسوب خواهد گشت.
وادع إلی ربك و لا تكونن من المشركین و لاتدع مع الله إلها آخر لا إله إلا هو كل شی ء هالك إلا وجهه له الحكم و إلیه ترجعون . [1] .
یا بنی لا تشرك بالله إن الشرك لظلم عظیم . [2] .
3- و اما تشبیه خداوند به مخلوق: قهرا این تشبیه در صفات یا در اعمال صورت خواهد گرفت، نه در ذات، زیرا ذات برای كسی مفهوم نیست تا قابل تشبیه كردن به چیزی دیگری باشد.
[ صفحه 172]
و اكثر اقسام تشبیه در جهات مادی صورت می گیرد، زیرا افكار بسیاری از مردم به جهان ظاهر و ماده منعطف و متوجه است، و بجز محسوسات و ظواهر چیزی نمی توانند درك كنند.
و از این لحاظ خداوندی كه در أذهان و تصورات آنهاست، تشبیه و یا تطبیق می دهند به آفتاب و ماه و ستاره و درخت كهنسال و حیوان پر نفع و انسان خارق عادت و اصنام و اوثان.
4- و اما كفر كسی كه باو نسبت خلافی بدهد: در موردی كه خداوند متعال از عملی نهی فرموده است، مانند نهی او از دروغگویی و ظلم كردن و امر قبیح و فاسدی را به جا آوردن و نظم و عدالت را رعایت نكردن و امثال اینها، اگر كسی نسبت چنین عملی به خداوند سبحانه بدهد، از دو صورت خارج نیست: یا این است كه نهی خداوند متعال در این موارد صادقانه نبوده، و قبح وفساد و ضرر و شری در این امور نیست، و یا آن كه فساد و قبح آنها معلوم و مسلم است، ولی خداوند متعال چون مالك مطلق است، پرهیز كردن از آنهاست برای او لازم نیست.
در صورت اول: بطور مستقیم خداوند سبحانه را صادق و عالم و حكیم ندانسته و قول او را تكذیب و برخلاف حق و واقعیت می اندیشد.
و در صورت دوم: ساحت مقدس و پاك و بی نیاز او را از كدورت و اوساخ تسبیح و تنزیه نكرده و نسبت ناروای قبیح و شر و ظلم و باطل و خلاف حق و حقیقت را به او می دهد.
[ صفحه 173]
و چون شریك با این خصوصیات و قیود، وجود پیدا كند موجب محدود بودن هر دو طرف گشته، و هیچ یك واجب و نامحدود و نامتناهی و حی و قادر و عالم مطلق نخواهد بود.
[ صفحه 170]
و نتیجه این شرك كفر و انكار مقام حق پروردگار متعال می شود. زیرا انكار وجود خداوند یا صفات ذاتی و واجب او هر دو در حقیقت، نفی وجود پروردگار ازلی و ابدی و حی مطلق و نامحدود می باشد.
1- توضیح این معنی آن كه شرك در مقابل توحید است، و توحید بر سه قسم باشد: توحید در ذات، توحید در صفات، توحید در افعال .
توحید در ذات: تنزیه ی ذات واجب است از هرگونه حدود مادی، حدود جسمانی، حدود برزخی و حدود ذاتی، و او نور مطلق و حیات مطلق و وجود بحث مجرد از هر حد و وصف و تصور باشد.
توحید در صفات: وقتی كه توحید ذاتی ثابت شده و معتقد شدیم كه او مبدأ موجودات و همه ی طبقات و عوالم بوده و نور مطلق و نامحدود و نامتناهی و ذات مجرد محیط و قیوم و حی مطلق است، قهرا مبدأ تمام صفات بوده و همه ی صفاتی كه در جهان موجود باشد از آن مبدأ واحد نشأت خواهد گرفت، چنان كه در تكون و وجود كائنات این طور است.
آری صفات در موجودات مجرد از ذات نشأت گرفته و از آن متجلی و ظاهر می گردد، چنانكه در نفس انسان این طور است. و در حقیقت صفات و قوای متجلی شده از ذات مجرد واحد بسیط در مقام انتزاع و اعتبار ملحوظ گشته، و برای تفهیم و تعبیر و معرفی ذات است. و چون مبدأ همه ی موجودات یكی باشد قهرا برگشت تمام كائنات و صفات و خصوصیات آنها نیز به همان مبدأ واحد خواهد بود.
توحید در افعال: افعال تابع صفات درونی بوده و تجلی و ظهور خارجی آنها
[ صفحه 171]
باشد. و چون صفات متجلی و منتزع از ذات است قهرا افعال به نحو كلی و بواسطه ی صفات به همان مبدأ واحد برگشت خواهد كرد.
و اما توضیح بیشتر درباره ی این تجلیات و ظهورات كائنات و صفات و افعال آنها در مورد مقتضی ذكر خواهد شد.
و ما به نحو اجمال یقین پیدا می كنیم كه هرچه در عالم وجود و در دایره هستی ظاهر شده و متجلی می گردد. همه از همان نور واحد بسیط و نامحدود و نامتناهی مطلق نشات می گیرد و بس.
2- و اما شرك: پس آن در مقابل توحید بوده و مانند توحید بر سه قسم می باشد : شرك در ذات، و در صفات، و در افعال.
و بطور كلی: در هر موردی كه توجه به چیزی به نحو استقلال و موضوعیت باشد،
آن شرك خواهد بود. و اگر به نظر ظل و جلوه و ظهور پیدا كردن و مرآتیت صورت بگیرد، از مراتب توحید محسوب خواهد گشت.
وادع إلی ربك و لا تكونن من المشركین و لاتدع مع الله إلها آخر لا إله إلا هو كل شی ء هالك إلا وجهه له الحكم و إلیه ترجعون . [1] .
یا بنی لا تشرك بالله إن الشرك لظلم عظیم . [2] .
3- و اما تشبیه خداوند به مخلوق: قهرا این تشبیه در صفات یا در اعمال صورت خواهد گرفت، نه در ذات، زیرا ذات برای كسی مفهوم نیست تا قابل تشبیه كردن به چیزی دیگری باشد.
[ صفحه 172]
و اكثر اقسام تشبیه در جهات مادی صورت می گیرد، زیرا افكار بسیاری از مردم به جهان ظاهر و ماده منعطف و متوجه است، و بجز محسوسات و ظواهر چیزی نمی توانند درك كنند.
و از این لحاظ خداوندی كه در أذهان و تصورات آنهاست، تشبیه و یا تطبیق می دهند به آفتاب و ماه و ستاره و درخت كهنسال و حیوان پر نفع و انسان خارق عادت و اصنام و اوثان.
4- و اما كفر كسی كه باو نسبت خلافی بدهد: در موردی كه خداوند متعال از عملی نهی فرموده است، مانند نهی او از دروغگویی و ظلم كردن و امر قبیح و فاسدی را به جا آوردن و نظم و عدالت را رعایت نكردن و امثال اینها، اگر كسی نسبت چنین عملی به خداوند سبحانه بدهد، از دو صورت خارج نیست: یا این است كه نهی خداوند متعال در این موارد صادقانه نبوده، و قبح وفساد و ضرر و شری در این امور نیست، و یا آن كه فساد و قبح آنها معلوم و مسلم است، ولی خداوند متعال چون مالك مطلق است، پرهیز كردن از آنهاست برای او لازم نیست.
در صورت اول: بطور مستقیم خداوند سبحانه را صادق و عالم و حكیم ندانسته و قول او را تكذیب و برخلاف حق و واقعیت می اندیشد.
و در صورت دوم: ساحت مقدس و پاك و بی نیاز او را از كدورت و اوساخ تسبیح و تنزیه نكرده و نسبت ناروای قبیح و شر و ظلم و باطل و خلاف حق و حقیقت را به او می دهد.
[ صفحه 173]
[1] قصص :87.
[2] لقمان :13.