کد مطلب:231332 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:265
توضیح
در این حدیث شریف توضیحاتی لازم است داده شود :
1- مشیت و مشیئت: به معنی خواستن باشد. و اینمعنی پس از توجه پیدا كردن بچیزی، و سپس تصور و فكر در آن، و در مرتبه سوم تمایل پیدا كردن و رغبت به آن، و در مرتبه ی چهارم - خواستن آن و طلب كه مشیت گویند صورت می گیرد.
پس مشیت عبارت است از تمایل و رغبتی كه به حد طلب برسد.
2- اراده: چون مشیت قوت بگیرد به حد عزم و تصمیم می رسد، و بعد از آن مفهوم اراده محقق شود، و آن عبارت است از طلب جدی و قاطع كه به صورت اختیار و انتخاب عمل، واقع می باشد.
3- تقدیر: به معنی محدود و معین و اندازه گیری نمودن است، و این معنی پس از اراده صورت گرفته و خصوصیات و قیود و حدود عمل را روشن می سازد. و پس از تحقق این مراتب قضاء صورت گرفته و حكم قطعی معین و روشن صادر می شود.
4- این مراتب هفتگانه ای كه ذكر شد برای مخلوق و انسان است، و اما درباره ی خداوند متعال این معانی اعتباری بوده و برای بیان و تفهیم حقیقت باشد، و خداوند عزوجل محتاج به توجه حادث و تصور شی ء و تمایل جدید و تصمیم و تقدیر موضوع نیست.
آری نور نامحدود و ذاتی و مطلق او همه اشیای مادی و روحانی را احاطه كرده
[ صفحه 180]
و علم و قدرت او به تبع نور نامتناهی ذات، نامحدود و ذاتی و به همه ی موجودات محیط می باشد. و قدرت او در اثر نامحدود بودن و منزه بودن از هر گونه قیود و حدود تحقق پیدا می كند. و اراده ی او در اثر تجلی و ظهور صفت ذاتی و نامتناهی قدرت حاصل شود.
5- اراده به معنی خواستن و طلب است، و آن مانند علم و قدرت از نامحدود بودن ذات منتزع می شود زیرا حقیقت اراده عبارت است از منتفی بودن كراهت كه در مقابل اختیار و اراده باشد. و كراهت در اثر حدود و قیود پیدا شود، و هر مقداری كه محدودیت چیزی بیشتر بشود در نتیجه مكره بودن و مجبور شدن زیاد گشته و دایره ی آزادی و اختیار در اراده كوتاهتر خواهد شد .
و چون نور وجود و حیات او نامحدود و مطلق و نامتناهی بوده و كمترین قید و حدی ندارد قهرا به اقتضای جلال و جمال و كمال و كرامت ذات مطلق خود، خواهان و طالب ظهور و تجلی كرامت و فیوضات و رحمت وجود و جمال و بسط نور برای همیشه خواهد بود - إن أردنا إلا الحسنی.
و حقیقت اراده ی ذاتی همین است .
6- در صورتی كه نظر در مشیت و اراده به جهت ظهور و صدور در خارج باشد از صفات فعلی محسوب خواهد شد. و بطور كلی در هر صفتی از صفات پروردگار متعال اگر نظر به جهت ثبوت و تحقق آن در ذات باشد صفت ذاتی می شود. و اگر نظر به جهت تعلق بغیر و انتساب به چیز خارجی كه مراد است باشد از صفات فعلی محسوب خواهد شد.
7- تقدیر: به معنی اندازه گیری و تعیین حدود و خصوصیات است، و آن بر دو
[ صفحه 181]
قسم باشد:
اول - تقدیر در مقام تكوین و خلق و آنچه مربوط می شود بشرایط و مورد و خصوصیات حكم، در این قسم لازم است تقدیر قبل از حكم و قضاء صورت گرفته، و حكم در آن مورد و مربوط به آن خصوصیات صادر شود.
دوم - تقدیری كه مربوط می شود به خصوصیات و قیود و حدود و شرایط متعلق حكم در خارج، و چگونگی اجرا و عمل به آن و این قسم لازم است بعد از صدور قضا و حكم اندازه گیری و تعیین گردد.
و البته این تقدم و تأخر تقدیر نسبت به ما و برای تفهیم و تفاهم در أصل موضوع صورت می گیرد. و اما درباره ی خداوند متعال زمان و مكان و تفكر و تقدم و تأخر و محدودیت و ضعف و حجابی نیست، و او محیط و حاضر و عالم به همه ی موضوعات و حدود و قیود بوده و كمترین چیزی از احاطه و شهود او غایب نمی شود .
8- قضاء: و آن به معنی اتمام و به آخر رسیدن چیزی است، و چون مورد بحث در مقام تكون و به وجود آمدن اشیاء است قهرا منظور از قضاء در این مورد منتهی شدن مشیت و اراده ی پروردگار متعال به آخرین مرتبه از قاطعیت باشد، تا تكون و خلق صورت بگیرد.
پس قضاء عبارت از حكم جدی و قاطعی است كه در مورد اراده چیزی ظاهر شده و موجب به وجود آمدن مراد می شود.
سبحانه إذا قضی أمرا فإنما یقول له كن فیكون . [1] .
و منظور در این آیه ی شریفه اتمام و به آخر رسیدن اراده و طلب است، یعنی
[ صفحه 182]
چون اراده و خواستن قاطع گشت اراده به صورت ظهور و فعلیت درآمده و به مجرد تحقق اراده، مطلوب و مراد موجود می شود.
و مقصود از كلمه ی - كن - ظهور و فعلیت اراده است، نه آن كه این كلمه تلفظ و گفته شود. چنان كه منظور از قضاء: اتمام اراده است.
إنما أمره إذا أراد شیئا أن یقول له كن فیكون [2] .
إن الله یفعل ما یرید. [3] .
[ صفحه 183]
1- مشیت و مشیئت: به معنی خواستن باشد. و اینمعنی پس از توجه پیدا كردن بچیزی، و سپس تصور و فكر در آن، و در مرتبه سوم تمایل پیدا كردن و رغبت به آن، و در مرتبه ی چهارم - خواستن آن و طلب كه مشیت گویند صورت می گیرد.
پس مشیت عبارت است از تمایل و رغبتی كه به حد طلب برسد.
2- اراده: چون مشیت قوت بگیرد به حد عزم و تصمیم می رسد، و بعد از آن مفهوم اراده محقق شود، و آن عبارت است از طلب جدی و قاطع كه به صورت اختیار و انتخاب عمل، واقع می باشد.
3- تقدیر: به معنی محدود و معین و اندازه گیری نمودن است، و این معنی پس از اراده صورت گرفته و خصوصیات و قیود و حدود عمل را روشن می سازد. و پس از تحقق این مراتب قضاء صورت گرفته و حكم قطعی معین و روشن صادر می شود.
4- این مراتب هفتگانه ای كه ذكر شد برای مخلوق و انسان است، و اما درباره ی خداوند متعال این معانی اعتباری بوده و برای بیان و تفهیم حقیقت باشد، و خداوند عزوجل محتاج به توجه حادث و تصور شی ء و تمایل جدید و تصمیم و تقدیر موضوع نیست.
آری نور نامحدود و ذاتی و مطلق او همه اشیای مادی و روحانی را احاطه كرده
[ صفحه 180]
و علم و قدرت او به تبع نور نامتناهی ذات، نامحدود و ذاتی و به همه ی موجودات محیط می باشد. و قدرت او در اثر نامحدود بودن و منزه بودن از هر گونه قیود و حدود تحقق پیدا می كند. و اراده ی او در اثر تجلی و ظهور صفت ذاتی و نامتناهی قدرت حاصل شود.
5- اراده به معنی خواستن و طلب است، و آن مانند علم و قدرت از نامحدود بودن ذات منتزع می شود زیرا حقیقت اراده عبارت است از منتفی بودن كراهت كه در مقابل اختیار و اراده باشد. و كراهت در اثر حدود و قیود پیدا شود، و هر مقداری كه محدودیت چیزی بیشتر بشود در نتیجه مكره بودن و مجبور شدن زیاد گشته و دایره ی آزادی و اختیار در اراده كوتاهتر خواهد شد .
و چون نور وجود و حیات او نامحدود و مطلق و نامتناهی بوده و كمترین قید و حدی ندارد قهرا به اقتضای جلال و جمال و كمال و كرامت ذات مطلق خود، خواهان و طالب ظهور و تجلی كرامت و فیوضات و رحمت وجود و جمال و بسط نور برای همیشه خواهد بود - إن أردنا إلا الحسنی.
و حقیقت اراده ی ذاتی همین است .
6- در صورتی كه نظر در مشیت و اراده به جهت ظهور و صدور در خارج باشد از صفات فعلی محسوب خواهد شد. و بطور كلی در هر صفتی از صفات پروردگار متعال اگر نظر به جهت ثبوت و تحقق آن در ذات باشد صفت ذاتی می شود. و اگر نظر به جهت تعلق بغیر و انتساب به چیز خارجی كه مراد است باشد از صفات فعلی محسوب خواهد شد.
7- تقدیر: به معنی اندازه گیری و تعیین حدود و خصوصیات است، و آن بر دو
[ صفحه 181]
قسم باشد:
اول - تقدیر در مقام تكوین و خلق و آنچه مربوط می شود بشرایط و مورد و خصوصیات حكم، در این قسم لازم است تقدیر قبل از حكم و قضاء صورت گرفته، و حكم در آن مورد و مربوط به آن خصوصیات صادر شود.
دوم - تقدیری كه مربوط می شود به خصوصیات و قیود و حدود و شرایط متعلق حكم در خارج، و چگونگی اجرا و عمل به آن و این قسم لازم است بعد از صدور قضا و حكم اندازه گیری و تعیین گردد.
و البته این تقدم و تأخر تقدیر نسبت به ما و برای تفهیم و تفاهم در أصل موضوع صورت می گیرد. و اما درباره ی خداوند متعال زمان و مكان و تفكر و تقدم و تأخر و محدودیت و ضعف و حجابی نیست، و او محیط و حاضر و عالم به همه ی موضوعات و حدود و قیود بوده و كمترین چیزی از احاطه و شهود او غایب نمی شود .
8- قضاء: و آن به معنی اتمام و به آخر رسیدن چیزی است، و چون مورد بحث در مقام تكون و به وجود آمدن اشیاء است قهرا منظور از قضاء در این مورد منتهی شدن مشیت و اراده ی پروردگار متعال به آخرین مرتبه از قاطعیت باشد، تا تكون و خلق صورت بگیرد.
پس قضاء عبارت از حكم جدی و قاطعی است كه در مورد اراده چیزی ظاهر شده و موجب به وجود آمدن مراد می شود.
سبحانه إذا قضی أمرا فإنما یقول له كن فیكون . [1] .
و منظور در این آیه ی شریفه اتمام و به آخر رسیدن اراده و طلب است، یعنی
[ صفحه 182]
چون اراده و خواستن قاطع گشت اراده به صورت ظهور و فعلیت درآمده و به مجرد تحقق اراده، مطلوب و مراد موجود می شود.
و مقصود از كلمه ی - كن - ظهور و فعلیت اراده است، نه آن كه این كلمه تلفظ و گفته شود. چنان كه منظور از قضاء: اتمام اراده است.
إنما أمره إذا أراد شیئا أن یقول له كن فیكون [2] .
إن الله یفعل ما یرید. [3] .
[ صفحه 183]
[1] مريم :35.
[2] يس :82.
[3] حج: 14.