کد مطلب:235 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:412
تیمّم
در هفت مورد به جای وضو و غسل باید تیمّم كرد:
اوّل: آن كه تهیه آب به قدر وضو یا غسل ممكن نباشد.
(مسأله 679) اگر انسان در آبادی باشد، باید برای تهیه آب وضو و غسل، به قدری جستجو كند كه از پیدا شدن آن ناامید شود; و اگر در بیابان باشد، چنانچه زمین آن پست و بلند باشد و یا به واسطه درخت و مانند آن عبور در آن زمین مشكل باشد، باید در هر یك از چهار طرف به اندازه پرتاب یك تیر قدیمی كه با كمان پرتاب می كردند(1)، در جستجوی آب برود; و اگر زمین آن این گونه نباشد، باید در هر طرف به اندازه پرتاب دو
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مجلسی (قدس سره) در شرح «من لا یحضره الفقیه»، مقدار پرتاب تیر را دویست گام معین فرموده است.
[116]
تیر جستجو نماید.
(مسأله 680) اگر بعضی از چهار طرف هموار و بعضی دیگر پست و بلند یا عبور در آن مشكل باشد، باید در طرفی كه هموار است به اندازه پرتاب دو تیر و در طرفی كه این طور نیست، به اندازه پرتاب یك تیر جستجو كند.
(مسأله 681) در هر طرفی كه یقین دارد آب نیست، لازم نیست جستجو كند.
(مسأله 682) كسی كه وقت نماز او تنگ نیست و برای تهیه آب وقت دارد، اگر یقین داشته باشد در محلّی دورتر از مقداری كه باید جستجو كند آب هست، در صورتی كه مانعی نباشد و مشقّت نیز نداشته باشد، باید برای تهیه آب برود; و اگر گمان داشته باشد كه آب هست، رفتن به آن محل لازم نیست لكن، اگر گمان او نزدیك به یقین باشد، بنابر احتیاط واجب باید برای تهیه آب به آن محل برود.
(مسأله 683) لازم نیست خود انسان در جستجوی آب برود بلكه، می تواند كسی را كه به گفته او اطمینان دارد، بفرستد و در این صورت اگر یك نفر از طرف چند نفر برود كافی است.
(مسأله 684) اگر احتمال دهد داخل بار سفر خود، یا در منزل یا در قافله آب هست، باید به قدری جستجو نماید كه به نبودن آب یقین كند یا از پیدا كردن آن ناامید شود.
(مسأله 685) اگر پیش از وقت نماز جستجو نماید و آب پیدا نكند و تا وقت نماز همان جا بماند، لازم نیست كه دوباره در جستجوی آب برود.
(مسأله 686) اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو كند و آب پیدا نكند و تا وقت نماز دیگر در همان جا بماند، جستجو لازم نیست، مگر این كه احتمال دهد اگر جستجو كند به آب می رسد.
(مسأله 687) اگر از درنده بترسد یا جستجوی آب به قدری سخت باشد كه نتواند تحمل كند یا وقت نماز به قدری تنگ باشد كه هیچ نتواند جستجو كند، جستجو لازم نیست; ولی اگر بتواند مقداری جستجو كند، جستجو به همان مقدار لازم است. و اگر از دزد بر جان یا مال خود بترسد، نباید در جستجوی آب برود; ولی اگر مالی كه احتمال می دهد از بین برود به حسب حال او قابل اعتنا نباشد و ترس دیگری نیز نداشته باشد، جستجوی آب واجب است.
[117]
(مسأله 688) اگر در جستجوی آب نرود تا وقت نماز تنگ شود، معصیت كرده ولی، نماز او با تیمّم صحیح است.
(مسأله 689) كسی كه یقین دارد آب پیدا نمی كند، چنانچه به دنبال آب نرود و با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد كه اگر جستجو می كرد آب پیدا می شد، نماز او باطل است.
(مسأله 690) اگر بعد از جستجو آب پیدا نكند و با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد در جایی كه جستجو كرده آب بوده، نماز او صحیح است.
(مسأله 691) اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند كه اگر وضوی خود را باطل كند نمی تواند وضو بگیرد، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوی خود را نگهدارد، نباید آن را باطل كند و همچنین اگر بداند یا دو شاهد عادل خبر دهند بلكه اگر احتمال صحیح عقلایی نیز بدهد كه تهیه آب برای او ممكن نیست، احتیاط واجب آن است كه وضـوی خود را، مگـر با جِماع ـ به تفصیلی كه در مسأله 410 گذشت ـ باطل نكند.
(مسأله 692) اگر پیش از وقت نماز وضو داشته باشد و بداند یا احتمال عقلایی دهد یا دو شاهد عادل خبر دهند كه اگر وضوی خود را باطل كند تهیه آب برای او ممكن نباشد، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوی خود را نگهدارد، احتیاط واجب آن است كه آن را باطل نكند.
(مسأله 693) اگر كسی كه فقط به مقدار وضو یا به مقدار غسل آب دارد بداند یا دو شاهد عادل به او خبر دهند كه اگر آن را بریزد آب پیدا نمی كند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ریختن آن حرام است، و احتیاط واجب آن است كه پیش از وقت نماز نیز آن را نریزد بلكه خالی از قُوّت نیست. و هرگاه احتمال عقلایی نیز بدهد كه اگر آب را بریزد دیگر آب پیدا نمی كند، احتیاط واجب آن است كه پیش از وقت نماز نیز آب را نریزد.
(مسأله 694) اگر كسی بداند یا دو شاهد عادل به او خبر دهند كه آب پیدا نمی كند، در صورتی كه بعد از داخل شدن وقت نماز، وضوی خود را باطل كند یا آبی را كه دارد بریزد، معصیت كرده ولی، نماز او با تیمّم صحیح است، اگرچه احتیاط مستحب آن است كه قضای آن نماز را نیز بخواند.
[118]
دوم: اگر به واسطه پیری یا ترس از دزد و جانور و مانند آنها یا نداشتن وسیله ای كه آب از چاه بكشد، دسترسی به آب نداشته باشد، و همچنین اگر تهیّه كردن آب یا استعمال آن به قدری مشقّت داشته باشد كه عموم مردم آن را با توجه به شرایط و موقعیت شخص تحمّل نكنند، باید تیمّم كند.
(مسأله 695) اگر برای كشیدن آب از چاه، دلو و ریسمان و مانند اینها لازم داشته باشد و مجبور باشد آنها را بخرد یا كرایه نماید، اگرچه قیمت آنها چند برابر معمول باشد، باید تهیّه كند; و همچنین اگر آب را به چندین برابر قیمت آن بفروشند، باید آن را بخرد ولی، اگر تهیه آنها به قدری پول بخواهد كه نسبت به حال او ضرر یا مشقت داشته باشد، واجب نیست تهیّه نماید.
(مسأله 696) اگر ناچار شود كه برای تهیه آب پول قرض كند، باید قرض نماید ولی، كسی كه می داند یا گمان دارد كه نمی تواند قرض خود را بدهد، واجب نیست قرض كند بلكه نباید قرض كند.
(مسأله 697) اگر كندن چاه مشقّت نداشته باشد، به احتیاط واجب باید برای تهیه آب چاه بكند.
(مسأله 698) اگر كسی بدون منّت و خواری مقداری آب به او ببخشد، باید آن را قبول كند.
سوم: اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد یا بترسد كه به واسطه استعمال آن، مرض یا عیبی در او پیدا شود یا مرض او طولانی شود یا شدّت پیدا كند یا به سختی معالجه شود، باید تیمّم نماید; ولی اگر آب گرم برای او ضرر نداشته باشد، باید با آب گرم وضو بگیرد یا غسل كند.
(مسأله 699) لازم نیست یقین كند كه آب برای او ضرر دارد بلكه اگر احتمال ضرر نیز بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود، باید تیمّم كند.
(مسأله 700) كسی كه مبتلا به درد چشم است و آب برای او ضرر دارد، باید تیمّم نماید.
(مسأله 701) اگر به واسطه یقین یا ترس ضرر، تیمّم كند و پیش از نماز بفهمد كه آب
[119]
برای او ضرر ندارد، تیمّم او باطل است و اگر بعد از نماز بفهمد، نماز او صحیح است.
(مسأله 702) كسی كه می داند آب برای او ضرر ندارد، چنانچه غسل كند یا وضو بگیرد و بعد بفهمد كه آب برای او ضرر داشته، وضو و غسل او صحیح است.
چهارم: هرگاه بترسد كه اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند، خود یا همسر یا اولاد یا رفیق او و یا كسانی كه با او مربوط هستند، مانند خدمتكاران از تشنگی بمیرند یا مریض شوند یا به قدری تشنه شوند كه تحمّل آن مشقّت داشته باشد، باید به جای وضو و غسل تیمّم نماید; و نیز اگر بترسد حیوانی كه معمولاً آن را برای خوردن ذبح نمی كنند ـ مانند اسب و قاطر ـ از تشنگی تلف شود، باید آب را به آن بدهد و تیمّم نماید، اگرچه حیوان مال خود او نباشد; و همچنین اگر كسی كه حفظ جان او واجب است، به گونه ای تشنه باشد كه اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود، باید آب را به او بدهد.
(مسأله 703) اگر غیر از آب پاكی كه برای وضو یا غسل دارد، آب نجسی نیز به مقدار آشامیدن خود و كسانی كه با او مربوط هستند داشته باشد، باید آب پاك را برای آشامیدن بگذارد و با تیمّم نماز بخواند; ولی چنانچه آب را برای حیوان خود بخواهد، باید آب نجس را به آن بدهد و با آب پاك، وضو و غسل را انجام دهد.
پنجم: كسی كه بدن یا لباس او نجس است و كمی آب دارد كه اگر با آن وضو بگیرد یا غسل كند، برای آب كشیدن بدن یا لباس او آبی باقی نمی ماند،بنابر احتیاط واجب باید بدن یا لباس را آب بكشد و با تیمّم نماز بخواند; ولی اگر چیزی نداشته باشد كه بر آن تیمّم كند، باید آب را به مصرف وضو یا غسل برساند و با بدن یا لباس نجس نماز بخواند.
ششم: اگر غیر از آب یا ظرفی كه استعمال آن حرام است، آب یا ظرف دیگری نداشته باشد، مثلاً آب یا ظرف او غصبی بوده و غیر از آن، آب و ظرف دیگری نداشته باشد، باید به جای وضو و غسل، تیمّم كند.
هفتم: هرگاه وقت به قدری تنگ باشد كه اگر وضو بگیرد یا غسل كند تمام نماز یا مقداری از آن بعد از وقت خوانده شود، باید تیمّم كند; و بنابر احتیاط مستحب اگر وظیفه او غسل بوده، بعد از وقت نیز غسل كند و اگر وظیفه اش وضو بوده، وضو بگیرد و نماز را قضا كند.
(مسأله 704) اگر عمداً نماز را به قدری تأخیر بیندازد كه وقت برای وضو یا غسل
[120]
نداشته باشد، معصیت كرده و باید نماز را با تیمّم بخواند، اگرچه احتیاط واجب آن است كه قضای آن نماز را نیز بجا آورد.
(مسأله 705) كسی كه شك دارد كه اگر وضو بگیرد یا غسل كند، وقت برای نماز او می ماند یا نه، باید تیمّم كند.
(مسأله 706) اگر كسی گمان كند كه برای وضو یا غسل وقت ندارد و با تیمّم نماز خود را بجا آورد و بعد بفهمد وقت داشته است، بنابر احتیاط پس از وضو یا غسل، باید نماز خود را دوباره بخواند.
(مسأله 707) اگر كسی كه آب دارد به واسطه تنگی وقت با تیمّم مشغول نماز شود و در بین نماز، آبی را كه داشته از دست بدهد، برای نمازهای بعد می تواند با همان تیمّم نماز بخواند ولی، اگر آب بعد از نماز از دست برود، اگرچه تیمّم خود را باطل نكرده باشد ـ در صورتی كه وظیفه او تیمّم باشد ـ باید دوباره تیمّم نماید.
(مسأله 708) اگر به قدری وقت داشته باشد كه بتواند وضو بگیرد یا غسل كند و نماز را بدون اعمال مستحبّی آن (مثل اقامه و قنوت) بخواند، باید غسل كند یا وضو بگیرد و نماز را بدون اعمال مستحبّی آن بجا آورد، بلكه اگر به اندازه سوره نیز وقت نداشته باشد، باید غسل كند یا وضو بگیرد و نماز را بدون سوره بخواند.
چیزهایی كه تیمّم بر آنها صحیح است
(مسأله 709) تیمّم بر خاك، ریگ، كلوخ، سنگ و گلِ پخته مثل آجر و كوزه، اگر پاك باشند صحیح است.
(مسأله 710) تیمّم بر سنگ گچ، سنگ آهك، سنگ مرمر و سیاه و سایر اقسام سنگها صحیح است، ولی تیمّم بر جواهر، مثل سنگ عقیق و فیروزه باطل می باشد; و احتیاط واجب آن است كه با بودن خاك یا چیزهای دیگری كه تیمّم بر آنها صحیح است، به گچ و آهك پخته نیز تیمّم نكند و اگر دسترسی به خاك و مانند آن نداشته باشد و امر بین گچ یا آهك پخته و بین غبار یا گِل دایر باشد، باید به احتیاط واجب بین تیمّم بر هر دو جمع كند.
(مسأله 711) اگر خاك، ریگ، كلوخ و سنگ پیدا نشود، باید بر گرد و غباری كه روی فرش و لباس و مانند آنهاست تیمّم نماید; و اگر غبار در لای لباس و فرش باشد، تیمّم بر
[121]
آن صحیح نیست، مگر آن كه اوّل كاری كند كه غبار به سطح آن بیاید و بعد بر آن تیمّم كند و چنانچه گرد پیدا نشود، باید بر گِل تیمّم كند و اگر گِل نیز پیدا نشود، احتیاط مستحب آن است كه نماز را بدون تیمّم بخواند و بنابر احتیاط، بعداً قضای آن را بجا آورد.
(مسأله 712) اگر بتواند با تكان دادن فرش و مانند آن خاك تهیّه نماید، تیمّم بر گرد باطل است و اگر بتواند گِل را خشك كند و از آن خاك تهیّه نماید، تیمّم بر گِل باطل می باشد.
(مسأله 713) اگر كسی كه آب ندارد برف یا یخ داشته باشد، چنانچه ممكن باشد باید آن را آب كند و با آن وضو بگیرد یا غسل نماید; و اگر ممكن نباشد و چیزی هم كه تیمّم بر آن صحیح است نداشته باشد، احتیاط مستحب آن است كه نماز را بدون وضو و تیمّم بخواند و بنابر احتیاط واجب بعداً قضا كند.
(مسأله 714) اگر چیزی مانند كاه كه تیمّم بر آن باطل است با خاك و ریگ مخلوط شود، نمی تواند بر آن تیمّم كند; ولی اگر آن چیز به قدری كم باشد كه در خاك یا ریگ از بین رفته حساب شود، تیمّم بر آن خاك و ریگ صحیح است.
(مسأله 715) اگر چیزی نداشته باشد كه بر آن تیمّم كند، چنانچه ممكن باشد باید آن را با خریدن و مانند آن تهیّه نماید.
(مسأله 716) تیمّم بر دیوار گِلی صحیح است. و احتیاط مستحب آن است كه با بودن زمین یا خاك خشك، بر زمین یا خاك نمناك تیمّم نكند.
(مسأله 717) چیزی كه بر آن تیمّم می كند باید پاك باشد و اگر چیز پاكی كه تیمّم بر آن صحیح است نداشته باشد، نماز بر او واجب نیست; ولی باید قضای آن را بجا آورد.
(مسأله 718) اگر یقین داشته باشد كه تیمّم بر چیزی صحیح است و بر آن تیمّم نماید و بعد بفهمد كه تیمّم بر آن باطل بوده، نمازهایی را كه با آن تیمّم خوانده باید دوباره بخواند.
(مسأله 719) چیزی كه بر آن تیمّم می كند باید غصبی نباشد.
(مسأله 720) احتیاط آن است كه در فضای غصبی تیمّم نكند، بنابر این اگر در ملك خود دستها را به زمین بزند و بدون اجازه داخل ملك دیگری شود و دستها را به پیشانی بكشد، بنابر احتیاط واجب دوباره تیمم كند.
(مسأله 721) اگر نداند محل تیمّم غصبی است و یا فراموش كرده باشد، تیمّم او
[122]
صحیح است، اگرچه فراموش كننده، خودش غاصب باشد.
(مسأله 722) كسی كه در جای غصبی حبس است، اگر آب و خاك آن محل غصبی باشد، باید با تیمّم نماز بخواند.
(مسأله 723) مستحب است چیزی كه بر آن تیمّم می كند، گردی داشته باشد كه به دست بماند و بعد از زدن دست بر آن، مستحب است دست را تكان دهد تا گرد آن بریزد.
(مسأله 724) تیمّم بر زمین گود و خاك جاده و زمین شوره زار كه نمك روی آن را نگرفته مكروه است و اگر نمك روی آن را گرفته باشد باطل است.
شیوه تیمم كردن
(مسأله 725) تیمم آن است كه به قصد وضو یا غسل كف دو دست را به زمین بزند و آنها را به صورت و پشت دستها بكشد، بنابراین در تیمم چهار چیز واجب است:
اوّل: نیّت یعنی قصد كند به جای وضو و یا غسل تیمم كند. دوم: زدن كف هر دو دست با هم بر چیزی كه تیمّم بر آن صحیح است. سوم: كشیدن كف هر دو دست بر تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی كه موی سر می روید تا ابروها و بالای بینی، و بنابر احتیاط واجب، باید دستها روی ابروها نیز كشیده شود. چهارم: كشیدن كف دست چپ بر تمام پشت دست راست و بعد از آن كشیدن كف دست راست بر تمام پشت دست چپ، و احتیاط واجب آن است كه یك بار دیگر دستها را بر زمین زده و مانند دفعه اوّل بر پشت یكدیگر بكشد.
(مسأله 726) تیمّم بدل از غسل و بدل از وضو با هم فرقی ندارند.
احكام تیمّم
(مسأله 727) اگر مختصری از پیشانی و پشت دستها را نیز مسح نكند تیمّم باطل است، چه عمداً مسح نكند و چه مسأله را نداند یا فراموش كرده باشد ولی، دقت زیاد نیز لازم نیست و همین قدر كه بگویند تمام پیشانی و پشت دست مسح شده كافی است.
(مسأله 728) برای آن كه یقین كند تمام پشت دست را مسح كرده، باید مقداری بالاتر از مچ را نیز مسح نماید، ولی مسح بین انگشتان لازم نیست.
[123]
(مسأله 729) پیشانی و پشت دستها را باید از بالا به پایین مسح نماید و اعمال آن را باید پشت سر هم بجا آورد و اگر بین آنها به قدری فاصله بیندازد كه نگویند تیمّم می كند، تیمّم او باطل است.
(مسأله 730) در هنگام نیّت باید معیّن كند كه تیمّم او بدل از غسل است یا بدل از وضو و اگر بدل از غسل باشد باید آن غسل را معیّن نماید; و چنانچه اشتباهاً به جای بدل از وضو، بدل از غسل یا به جای بدل از غسل، بدل از وضو نیّت كند یا مثلاً در تیمّم بدل از غسل جنابت، نیّت بدل از غسل مسّ میّت نماید، تیمّم او باطل است. و اگر بیشتر از یك تیمّم داشته باشد، قصد مافی الذّمه كافی است.
(مسأله 731) در تیمّم باید پیشانی و كف دستها و پشت دستها پاك باشند، و اگر كف دست نجس باشد و نتواند آن را آب بكشد، احتیاط واجب آن است كه دو تیمّم كند، یكی با كف دست و دیگری با پشت دست.
(مسأله 732) باید برای تیمّم انگشتر را از دست بیرون آورد و اگر در پیشانی یا پشت دستها یا در كف دستها مانعی باشد، مثلاً چیزی به آنها چسبیده باشد، باید آن را برطرف كرد.
(مسأله 733) اگر پیشانی یا پشت دستها زخم باشد و پارچه یا چیز دیگری را بر آن بسته باشد و نتواند آن را باز كند، باید دست را روی آن بكشد; و نیز اگر كف دست زخم باشد و پارچه یا چیز دیگری را بر آن بسته باشد و نتواند آن را باز كند، باید دست را با همان پارچه به چیزی كه تیمّم بر آن صحیح است بزند و بر پیشانی و پشت دستها بكشد.
(مسأله 734) اگر پیشانی و پشت دستها مو داشته باشد، اشكال ندارد ولی، اگر موی سر روی پیشانی آمده باشد، باید آن را عقب بزند.
(مسأله 735) اگر احتمال دهد كه در پیشانی و كف دستها یا پشت دستها مانعی وجود داشته باشد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد باید جستجو نماید تا یقین یا اطمینان پیدا كند كه مانعی نیست.
(مسأله 736) اگر وظیفه او تیمّم باشد و نتواند تیمّم كند، باید نائب بگیرد; و كسی كه نائب می شود، باید دستهای آن شخص را به زمین بزند و با آنها او را تیمّم دهد و اگر ممكن نباشد، باید دست خود را به چیزی كه تیمّم بر آن صحیح است بزند و بر پیشانی و پشت دستهای او بكشد.
(مسأله 737) اگر بعد از آن كه مشغول بخشی از اعمال تیمّم شد، شك كند كه قسمت پیش از آن را فراموش كرده یا نه، اگر احتمال بدهد در حال عمل متوجه بوده نباید اعتنا كند و تیمّم او صحیح است و نیز اگر بعد از بجا آوردن هر جزء شك كند كه آن را درست بجا آورده یا نه، نباید اعتنا كند و تیمّم او صحیح است.
(مسأله 738) اگر بعد از مسح دست چپ شك كند كه درست تیمّم كرده یا نه، اگر احتمال بدهد كه در حال عمل، متوجه بوده تیمّم او صحیح است.
(مسأله 739) كسی كه وظیفه او تیمّم است، بنابر احتیاط واجب نباید پیش از وقت نماز برای نماز تیمّم كند، ولی اگر برای كار واجب دیگری یا عمل مستحبّی تیمّم كند و تا وقت نماز عذر او باقی باشد، به شرط آن كه از انجام وضو یا غسل تا آخر وقت مأیوس باشد می تواند با همان تیمّم نماز بخواند.
(مسأله 740) اگر كسی كه وظیفه او تیمّم است بداند تا آخر وقت عذر او باقی می ماند، در وسعت وقت می تواند با تیمّم نماز بخواند ولی، اگر بداند كه تا آخر وقت عذر او برطرف می شود، باید صبر كند و با وضو یا غسل نماز بخواند یا در تنگی وقت با تیمّم نماز را بجا آورد.
(مسأله 741) كسی كه نمی تواند وضو بگیرد یا غسل كند، می تواند نمازهای قضای خود را با تیمّم بخواند، هر چند احتمال بدهد كه بزودی عذر او برطرف می شود، ولی در صورت علم به زوال عذر تا پیش از تنگ شدن وقت، باید منتظر بماند.
(مسأله 742) كسی كه نمی تواند وضو بگیرد یا غسل كند، جایز است نمازهای مستحبّی مثل نافله های شبانه روزی را كه وقت معیّنی دارند، حتی در اوّل وقت ـ به شرط آن كه علم به زوال عذر تا آخر وقت نداشته باشد ـ با تیمّم بخواند.
(مسأله 743) كسی كه احتیاطاً باید بین غسل جبیره ای و تیمّم جمع نماید ـ مثل این كه جراحتی در پشت او باشد ـ اگر بعد از غسل و تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز حَدَث اصغری از او سر زند ـ مثلاً ادرار كند ـ باید برای نمازهای بعد وضو بگیرد و احتیاطاً تیمّم بدل از غسل نیز بكند.
(مسأله 744) اگر به واسطه نداشتن آب یا عذر دیگری تیمّم كند، بعد از برطرف
[125]
شدن عذر، تیمّم او باطل می شود.
(مسأله 745) چیزهایی كه وضو را باطل می كنند، تیمّم بدل از وضو را نیز باطل می كنند، و چیزهایی كه غسل را باطل می نمایند، تیمّم بدل از غسل را نیز باطل می نمایند.
(مسأله 746) اگر بر كسی كه نمی تواند غسل كند چند غسل واجب باشد، احتیاط واجب آن است كه بدل هر یك از آنها یك تیمّم نماید.
(مسأله 747) كسی كه نمی تواند غسل كند، اگر بخواهد عملی را كه برای آن غسل واجب است انجام دهد، باید بدل از غسل تیمّم نماید و اگر نتواند وضو بگیرد و بخواهد عملی را كه برای آن وضو واجب است انجام دهد، باید بدل از وضو تیمّم نماید.
(مسأله 748) اگر بدل از غسل جنابت و یا بدل از چند غسل كه یكی از آنها جنابت است تیمّم كند، لازم نیست برای نماز وضو بگیرد، ولی اگر بدل از غسل های دیگر تیمّم كند، باید وضو بگیرد و اگر نتواند وضو بگیرد، باید تیمّم دیگری نیز بدل از وضو بنماید.
(مسأله 749) اگر بدل از غسل جنابت تیمّم كند و بعد كاری كه وضو را باطل می كند برای او پیش آید، چنانچه برای نمازهای بعد نتواند غسل كند، باید وضو بگیرد و بنابر احتیاط واجب، تیمّم بدل از غسل نیز بكند; و همچنین اگر نتواند وضو بگیرد، باید بدل از وضو نیز تیمّم نماید.
(مسأله 750) كسی كه وظیفه او آن است كه بدل از وضو و بدل از غسل تیمّم كند، همین دو تیمّم كفایت می كند و تیمّم دیگری لازم نیست.
(مسأله 751) اگر كسی كه وظیفه او تیمّم است برای كاری تیمّم كند، تا تیمّم و عذر او باقی است، می تواند اعمالی را كه باید با وضو یا غسل انجام داد بجا آورد ولی، اگر با داشتن آب برای نماز میّت یا خوابیدن تیمّم كرده باشد، فقط كاری را كه برای آن تیمّم نموده می تواند انجام دهد; و در مورد تیمّم به خاطر تنگی وقت به احتیاط واجب سایر اعمالی را كه احتیاج به وضو یا غسل دارند انجام ندهد.
(مسأله 752) در چند مورد مستحب است نمازهایی را كه انسان با تیمّم خوانده دوباره بخواند:
اوّل: آن كه از استعمال آب ترس داشته و عمداً خود را جنب كرده و با تیمّم نماز خوانده باشد. دوم: آن كه می دانسته یا گمان داشته كه آب پیدا نمی كند و عمداً خود را
[126]
جنب كرده و با تیمّم نماز خوانده باشد. سوم: آن كه تا آخر وقت عمداً در جستجوی آب نرود و با تیمّم نماز بخواند و بعد بفهمد كه اگر جستجو می كرد، آب پیدا می شد. چهارم: آن كه عمداً نماز را تأخیر انداخته و در آخر وقت با تیمّم نماز خوانده باشد. پنجم: آن كه می دانسته یا گمان داشته كه آب پیدا نمی شود و آبی را كه داشته ریخته است.
اوّل: آن كه تهیه آب به قدر وضو یا غسل ممكن نباشد.
(مسأله 679) اگر انسان در آبادی باشد، باید برای تهیه آب وضو و غسل، به قدری جستجو كند كه از پیدا شدن آن ناامید شود; و اگر در بیابان باشد، چنانچه زمین آن پست و بلند باشد و یا به واسطه درخت و مانند آن عبور در آن زمین مشكل باشد، باید در هر یك از چهار طرف به اندازه پرتاب یك تیر قدیمی كه با كمان پرتاب می كردند(1)، در جستجوی آب برود; و اگر زمین آن این گونه نباشد، باید در هر طرف به اندازه پرتاب دو
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مجلسی (قدس سره) در شرح «من لا یحضره الفقیه»، مقدار پرتاب تیر را دویست گام معین فرموده است.
[116]
تیر جستجو نماید.
(مسأله 680) اگر بعضی از چهار طرف هموار و بعضی دیگر پست و بلند یا عبور در آن مشكل باشد، باید در طرفی كه هموار است به اندازه پرتاب دو تیر و در طرفی كه این طور نیست، به اندازه پرتاب یك تیر جستجو كند.
(مسأله 681) در هر طرفی كه یقین دارد آب نیست، لازم نیست جستجو كند.
(مسأله 682) كسی كه وقت نماز او تنگ نیست و برای تهیه آب وقت دارد، اگر یقین داشته باشد در محلّی دورتر از مقداری كه باید جستجو كند آب هست، در صورتی كه مانعی نباشد و مشقّت نیز نداشته باشد، باید برای تهیه آب برود; و اگر گمان داشته باشد كه آب هست، رفتن به آن محل لازم نیست لكن، اگر گمان او نزدیك به یقین باشد، بنابر احتیاط واجب باید برای تهیه آب به آن محل برود.
(مسأله 683) لازم نیست خود انسان در جستجوی آب برود بلكه، می تواند كسی را كه به گفته او اطمینان دارد، بفرستد و در این صورت اگر یك نفر از طرف چند نفر برود كافی است.
(مسأله 684) اگر احتمال دهد داخل بار سفر خود، یا در منزل یا در قافله آب هست، باید به قدری جستجو نماید كه به نبودن آب یقین كند یا از پیدا كردن آن ناامید شود.
(مسأله 685) اگر پیش از وقت نماز جستجو نماید و آب پیدا نكند و تا وقت نماز همان جا بماند، لازم نیست كه دوباره در جستجوی آب برود.
(مسأله 686) اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو كند و آب پیدا نكند و تا وقت نماز دیگر در همان جا بماند، جستجو لازم نیست، مگر این كه احتمال دهد اگر جستجو كند به آب می رسد.
(مسأله 687) اگر از درنده بترسد یا جستجوی آب به قدری سخت باشد كه نتواند تحمل كند یا وقت نماز به قدری تنگ باشد كه هیچ نتواند جستجو كند، جستجو لازم نیست; ولی اگر بتواند مقداری جستجو كند، جستجو به همان مقدار لازم است. و اگر از دزد بر جان یا مال خود بترسد، نباید در جستجوی آب برود; ولی اگر مالی كه احتمال می دهد از بین برود به حسب حال او قابل اعتنا نباشد و ترس دیگری نیز نداشته باشد، جستجوی آب واجب است.
[117]
(مسأله 688) اگر در جستجوی آب نرود تا وقت نماز تنگ شود، معصیت كرده ولی، نماز او با تیمّم صحیح است.
(مسأله 689) كسی كه یقین دارد آب پیدا نمی كند، چنانچه به دنبال آب نرود و با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد كه اگر جستجو می كرد آب پیدا می شد، نماز او باطل است.
(مسأله 690) اگر بعد از جستجو آب پیدا نكند و با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد در جایی كه جستجو كرده آب بوده، نماز او صحیح است.
(مسأله 691) اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند كه اگر وضوی خود را باطل كند نمی تواند وضو بگیرد، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوی خود را نگهدارد، نباید آن را باطل كند و همچنین اگر بداند یا دو شاهد عادل خبر دهند بلكه اگر احتمال صحیح عقلایی نیز بدهد كه تهیه آب برای او ممكن نیست، احتیاط واجب آن است كه وضـوی خود را، مگـر با جِماع ـ به تفصیلی كه در مسأله 410 گذشت ـ باطل نكند.
(مسأله 692) اگر پیش از وقت نماز وضو داشته باشد و بداند یا احتمال عقلایی دهد یا دو شاهد عادل خبر دهند كه اگر وضوی خود را باطل كند تهیه آب برای او ممكن نباشد، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوی خود را نگهدارد، احتیاط واجب آن است كه آن را باطل نكند.
(مسأله 693) اگر كسی كه فقط به مقدار وضو یا به مقدار غسل آب دارد بداند یا دو شاهد عادل به او خبر دهند كه اگر آن را بریزد آب پیدا نمی كند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ریختن آن حرام است، و احتیاط واجب آن است كه پیش از وقت نماز نیز آن را نریزد بلكه خالی از قُوّت نیست. و هرگاه احتمال عقلایی نیز بدهد كه اگر آب را بریزد دیگر آب پیدا نمی كند، احتیاط واجب آن است كه پیش از وقت نماز نیز آب را نریزد.
(مسأله 694) اگر كسی بداند یا دو شاهد عادل به او خبر دهند كه آب پیدا نمی كند، در صورتی كه بعد از داخل شدن وقت نماز، وضوی خود را باطل كند یا آبی را كه دارد بریزد، معصیت كرده ولی، نماز او با تیمّم صحیح است، اگرچه احتیاط مستحب آن است كه قضای آن نماز را نیز بخواند.
[118]
دوم: اگر به واسطه پیری یا ترس از دزد و جانور و مانند آنها یا نداشتن وسیله ای كه آب از چاه بكشد، دسترسی به آب نداشته باشد، و همچنین اگر تهیّه كردن آب یا استعمال آن به قدری مشقّت داشته باشد كه عموم مردم آن را با توجه به شرایط و موقعیت شخص تحمّل نكنند، باید تیمّم كند.
(مسأله 695) اگر برای كشیدن آب از چاه، دلو و ریسمان و مانند اینها لازم داشته باشد و مجبور باشد آنها را بخرد یا كرایه نماید، اگرچه قیمت آنها چند برابر معمول باشد، باید تهیّه كند; و همچنین اگر آب را به چندین برابر قیمت آن بفروشند، باید آن را بخرد ولی، اگر تهیه آنها به قدری پول بخواهد كه نسبت به حال او ضرر یا مشقت داشته باشد، واجب نیست تهیّه نماید.
(مسأله 696) اگر ناچار شود كه برای تهیه آب پول قرض كند، باید قرض نماید ولی، كسی كه می داند یا گمان دارد كه نمی تواند قرض خود را بدهد، واجب نیست قرض كند بلكه نباید قرض كند.
(مسأله 697) اگر كندن چاه مشقّت نداشته باشد، به احتیاط واجب باید برای تهیه آب چاه بكند.
(مسأله 698) اگر كسی بدون منّت و خواری مقداری آب به او ببخشد، باید آن را قبول كند.
سوم: اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد یا بترسد كه به واسطه استعمال آن، مرض یا عیبی در او پیدا شود یا مرض او طولانی شود یا شدّت پیدا كند یا به سختی معالجه شود، باید تیمّم نماید; ولی اگر آب گرم برای او ضرر نداشته باشد، باید با آب گرم وضو بگیرد یا غسل كند.
(مسأله 699) لازم نیست یقین كند كه آب برای او ضرر دارد بلكه اگر احتمال ضرر نیز بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود، باید تیمّم كند.
(مسأله 700) كسی كه مبتلا به درد چشم است و آب برای او ضرر دارد، باید تیمّم نماید.
(مسأله 701) اگر به واسطه یقین یا ترس ضرر، تیمّم كند و پیش از نماز بفهمد كه آب
[119]
برای او ضرر ندارد، تیمّم او باطل است و اگر بعد از نماز بفهمد، نماز او صحیح است.
(مسأله 702) كسی كه می داند آب برای او ضرر ندارد، چنانچه غسل كند یا وضو بگیرد و بعد بفهمد كه آب برای او ضرر داشته، وضو و غسل او صحیح است.
چهارم: هرگاه بترسد كه اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند، خود یا همسر یا اولاد یا رفیق او و یا كسانی كه با او مربوط هستند، مانند خدمتكاران از تشنگی بمیرند یا مریض شوند یا به قدری تشنه شوند كه تحمّل آن مشقّت داشته باشد، باید به جای وضو و غسل تیمّم نماید; و نیز اگر بترسد حیوانی كه معمولاً آن را برای خوردن ذبح نمی كنند ـ مانند اسب و قاطر ـ از تشنگی تلف شود، باید آب را به آن بدهد و تیمّم نماید، اگرچه حیوان مال خود او نباشد; و همچنین اگر كسی كه حفظ جان او واجب است، به گونه ای تشنه باشد كه اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود، باید آب را به او بدهد.
(مسأله 703) اگر غیر از آب پاكی كه برای وضو یا غسل دارد، آب نجسی نیز به مقدار آشامیدن خود و كسانی كه با او مربوط هستند داشته باشد، باید آب پاك را برای آشامیدن بگذارد و با تیمّم نماز بخواند; ولی چنانچه آب را برای حیوان خود بخواهد، باید آب نجس را به آن بدهد و با آب پاك، وضو و غسل را انجام دهد.
پنجم: كسی كه بدن یا لباس او نجس است و كمی آب دارد كه اگر با آن وضو بگیرد یا غسل كند، برای آب كشیدن بدن یا لباس او آبی باقی نمی ماند،بنابر احتیاط واجب باید بدن یا لباس را آب بكشد و با تیمّم نماز بخواند; ولی اگر چیزی نداشته باشد كه بر آن تیمّم كند، باید آب را به مصرف وضو یا غسل برساند و با بدن یا لباس نجس نماز بخواند.
ششم: اگر غیر از آب یا ظرفی كه استعمال آن حرام است، آب یا ظرف دیگری نداشته باشد، مثلاً آب یا ظرف او غصبی بوده و غیر از آن، آب و ظرف دیگری نداشته باشد، باید به جای وضو و غسل، تیمّم كند.
هفتم: هرگاه وقت به قدری تنگ باشد كه اگر وضو بگیرد یا غسل كند تمام نماز یا مقداری از آن بعد از وقت خوانده شود، باید تیمّم كند; و بنابر احتیاط مستحب اگر وظیفه او غسل بوده، بعد از وقت نیز غسل كند و اگر وظیفه اش وضو بوده، وضو بگیرد و نماز را قضا كند.
(مسأله 704) اگر عمداً نماز را به قدری تأخیر بیندازد كه وقت برای وضو یا غسل
[120]
نداشته باشد، معصیت كرده و باید نماز را با تیمّم بخواند، اگرچه احتیاط واجب آن است كه قضای آن نماز را نیز بجا آورد.
(مسأله 705) كسی كه شك دارد كه اگر وضو بگیرد یا غسل كند، وقت برای نماز او می ماند یا نه، باید تیمّم كند.
(مسأله 706) اگر كسی گمان كند كه برای وضو یا غسل وقت ندارد و با تیمّم نماز خود را بجا آورد و بعد بفهمد وقت داشته است، بنابر احتیاط پس از وضو یا غسل، باید نماز خود را دوباره بخواند.
(مسأله 707) اگر كسی كه آب دارد به واسطه تنگی وقت با تیمّم مشغول نماز شود و در بین نماز، آبی را كه داشته از دست بدهد، برای نمازهای بعد می تواند با همان تیمّم نماز بخواند ولی، اگر آب بعد از نماز از دست برود، اگرچه تیمّم خود را باطل نكرده باشد ـ در صورتی كه وظیفه او تیمّم باشد ـ باید دوباره تیمّم نماید.
(مسأله 708) اگر به قدری وقت داشته باشد كه بتواند وضو بگیرد یا غسل كند و نماز را بدون اعمال مستحبّی آن (مثل اقامه و قنوت) بخواند، باید غسل كند یا وضو بگیرد و نماز را بدون اعمال مستحبّی آن بجا آورد، بلكه اگر به اندازه سوره نیز وقت نداشته باشد، باید غسل كند یا وضو بگیرد و نماز را بدون سوره بخواند.
چیزهایی كه تیمّم بر آنها صحیح است
(مسأله 709) تیمّم بر خاك، ریگ، كلوخ، سنگ و گلِ پخته مثل آجر و كوزه، اگر پاك باشند صحیح است.
(مسأله 710) تیمّم بر سنگ گچ، سنگ آهك، سنگ مرمر و سیاه و سایر اقسام سنگها صحیح است، ولی تیمّم بر جواهر، مثل سنگ عقیق و فیروزه باطل می باشد; و احتیاط واجب آن است كه با بودن خاك یا چیزهای دیگری كه تیمّم بر آنها صحیح است، به گچ و آهك پخته نیز تیمّم نكند و اگر دسترسی به خاك و مانند آن نداشته باشد و امر بین گچ یا آهك پخته و بین غبار یا گِل دایر باشد، باید به احتیاط واجب بین تیمّم بر هر دو جمع كند.
(مسأله 711) اگر خاك، ریگ، كلوخ و سنگ پیدا نشود، باید بر گرد و غباری كه روی فرش و لباس و مانند آنهاست تیمّم نماید; و اگر غبار در لای لباس و فرش باشد، تیمّم بر
[121]
آن صحیح نیست، مگر آن كه اوّل كاری كند كه غبار به سطح آن بیاید و بعد بر آن تیمّم كند و چنانچه گرد پیدا نشود، باید بر گِل تیمّم كند و اگر گِل نیز پیدا نشود، احتیاط مستحب آن است كه نماز را بدون تیمّم بخواند و بنابر احتیاط، بعداً قضای آن را بجا آورد.
(مسأله 712) اگر بتواند با تكان دادن فرش و مانند آن خاك تهیّه نماید، تیمّم بر گرد باطل است و اگر بتواند گِل را خشك كند و از آن خاك تهیّه نماید، تیمّم بر گِل باطل می باشد.
(مسأله 713) اگر كسی كه آب ندارد برف یا یخ داشته باشد، چنانچه ممكن باشد باید آن را آب كند و با آن وضو بگیرد یا غسل نماید; و اگر ممكن نباشد و چیزی هم كه تیمّم بر آن صحیح است نداشته باشد، احتیاط مستحب آن است كه نماز را بدون وضو و تیمّم بخواند و بنابر احتیاط واجب بعداً قضا كند.
(مسأله 714) اگر چیزی مانند كاه كه تیمّم بر آن باطل است با خاك و ریگ مخلوط شود، نمی تواند بر آن تیمّم كند; ولی اگر آن چیز به قدری كم باشد كه در خاك یا ریگ از بین رفته حساب شود، تیمّم بر آن خاك و ریگ صحیح است.
(مسأله 715) اگر چیزی نداشته باشد كه بر آن تیمّم كند، چنانچه ممكن باشد باید آن را با خریدن و مانند آن تهیّه نماید.
(مسأله 716) تیمّم بر دیوار گِلی صحیح است. و احتیاط مستحب آن است كه با بودن زمین یا خاك خشك، بر زمین یا خاك نمناك تیمّم نكند.
(مسأله 717) چیزی كه بر آن تیمّم می كند باید پاك باشد و اگر چیز پاكی كه تیمّم بر آن صحیح است نداشته باشد، نماز بر او واجب نیست; ولی باید قضای آن را بجا آورد.
(مسأله 718) اگر یقین داشته باشد كه تیمّم بر چیزی صحیح است و بر آن تیمّم نماید و بعد بفهمد كه تیمّم بر آن باطل بوده، نمازهایی را كه با آن تیمّم خوانده باید دوباره بخواند.
(مسأله 719) چیزی كه بر آن تیمّم می كند باید غصبی نباشد.
(مسأله 720) احتیاط آن است كه در فضای غصبی تیمّم نكند، بنابر این اگر در ملك خود دستها را به زمین بزند و بدون اجازه داخل ملك دیگری شود و دستها را به پیشانی بكشد، بنابر احتیاط واجب دوباره تیمم كند.
(مسأله 721) اگر نداند محل تیمّم غصبی است و یا فراموش كرده باشد، تیمّم او
[122]
صحیح است، اگرچه فراموش كننده، خودش غاصب باشد.
(مسأله 722) كسی كه در جای غصبی حبس است، اگر آب و خاك آن محل غصبی باشد، باید با تیمّم نماز بخواند.
(مسأله 723) مستحب است چیزی كه بر آن تیمّم می كند، گردی داشته باشد كه به دست بماند و بعد از زدن دست بر آن، مستحب است دست را تكان دهد تا گرد آن بریزد.
(مسأله 724) تیمّم بر زمین گود و خاك جاده و زمین شوره زار كه نمك روی آن را نگرفته مكروه است و اگر نمك روی آن را گرفته باشد باطل است.
شیوه تیمم كردن
(مسأله 725) تیمم آن است كه به قصد وضو یا غسل كف دو دست را به زمین بزند و آنها را به صورت و پشت دستها بكشد، بنابراین در تیمم چهار چیز واجب است:
اوّل: نیّت یعنی قصد كند به جای وضو و یا غسل تیمم كند. دوم: زدن كف هر دو دست با هم بر چیزی كه تیمّم بر آن صحیح است. سوم: كشیدن كف هر دو دست بر تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی كه موی سر می روید تا ابروها و بالای بینی، و بنابر احتیاط واجب، باید دستها روی ابروها نیز كشیده شود. چهارم: كشیدن كف دست چپ بر تمام پشت دست راست و بعد از آن كشیدن كف دست راست بر تمام پشت دست چپ، و احتیاط واجب آن است كه یك بار دیگر دستها را بر زمین زده و مانند دفعه اوّل بر پشت یكدیگر بكشد.
(مسأله 726) تیمّم بدل از غسل و بدل از وضو با هم فرقی ندارند.
احكام تیمّم
(مسأله 727) اگر مختصری از پیشانی و پشت دستها را نیز مسح نكند تیمّم باطل است، چه عمداً مسح نكند و چه مسأله را نداند یا فراموش كرده باشد ولی، دقت زیاد نیز لازم نیست و همین قدر كه بگویند تمام پیشانی و پشت دست مسح شده كافی است.
(مسأله 728) برای آن كه یقین كند تمام پشت دست را مسح كرده، باید مقداری بالاتر از مچ را نیز مسح نماید، ولی مسح بین انگشتان لازم نیست.
[123]
(مسأله 729) پیشانی و پشت دستها را باید از بالا به پایین مسح نماید و اعمال آن را باید پشت سر هم بجا آورد و اگر بین آنها به قدری فاصله بیندازد كه نگویند تیمّم می كند، تیمّم او باطل است.
(مسأله 730) در هنگام نیّت باید معیّن كند كه تیمّم او بدل از غسل است یا بدل از وضو و اگر بدل از غسل باشد باید آن غسل را معیّن نماید; و چنانچه اشتباهاً به جای بدل از وضو، بدل از غسل یا به جای بدل از غسل، بدل از وضو نیّت كند یا مثلاً در تیمّم بدل از غسل جنابت، نیّت بدل از غسل مسّ میّت نماید، تیمّم او باطل است. و اگر بیشتر از یك تیمّم داشته باشد، قصد مافی الذّمه كافی است.
(مسأله 731) در تیمّم باید پیشانی و كف دستها و پشت دستها پاك باشند، و اگر كف دست نجس باشد و نتواند آن را آب بكشد، احتیاط واجب آن است كه دو تیمّم كند، یكی با كف دست و دیگری با پشت دست.
(مسأله 732) باید برای تیمّم انگشتر را از دست بیرون آورد و اگر در پیشانی یا پشت دستها یا در كف دستها مانعی باشد، مثلاً چیزی به آنها چسبیده باشد، باید آن را برطرف كرد.
(مسأله 733) اگر پیشانی یا پشت دستها زخم باشد و پارچه یا چیز دیگری را بر آن بسته باشد و نتواند آن را باز كند، باید دست را روی آن بكشد; و نیز اگر كف دست زخم باشد و پارچه یا چیز دیگری را بر آن بسته باشد و نتواند آن را باز كند، باید دست را با همان پارچه به چیزی كه تیمّم بر آن صحیح است بزند و بر پیشانی و پشت دستها بكشد.
(مسأله 734) اگر پیشانی و پشت دستها مو داشته باشد، اشكال ندارد ولی، اگر موی سر روی پیشانی آمده باشد، باید آن را عقب بزند.
(مسأله 735) اگر احتمال دهد كه در پیشانی و كف دستها یا پشت دستها مانعی وجود داشته باشد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد باید جستجو نماید تا یقین یا اطمینان پیدا كند كه مانعی نیست.
(مسأله 736) اگر وظیفه او تیمّم باشد و نتواند تیمّم كند، باید نائب بگیرد; و كسی كه نائب می شود، باید دستهای آن شخص را به زمین بزند و با آنها او را تیمّم دهد و اگر ممكن نباشد، باید دست خود را به چیزی كه تیمّم بر آن صحیح است بزند و بر پیشانی و پشت دستهای او بكشد.
(مسأله 737) اگر بعد از آن كه مشغول بخشی از اعمال تیمّم شد، شك كند كه قسمت پیش از آن را فراموش كرده یا نه، اگر احتمال بدهد در حال عمل متوجه بوده نباید اعتنا كند و تیمّم او صحیح است و نیز اگر بعد از بجا آوردن هر جزء شك كند كه آن را درست بجا آورده یا نه، نباید اعتنا كند و تیمّم او صحیح است.
(مسأله 738) اگر بعد از مسح دست چپ شك كند كه درست تیمّم كرده یا نه، اگر احتمال بدهد كه در حال عمل، متوجه بوده تیمّم او صحیح است.
(مسأله 739) كسی كه وظیفه او تیمّم است، بنابر احتیاط واجب نباید پیش از وقت نماز برای نماز تیمّم كند، ولی اگر برای كار واجب دیگری یا عمل مستحبّی تیمّم كند و تا وقت نماز عذر او باقی باشد، به شرط آن كه از انجام وضو یا غسل تا آخر وقت مأیوس باشد می تواند با همان تیمّم نماز بخواند.
(مسأله 740) اگر كسی كه وظیفه او تیمّم است بداند تا آخر وقت عذر او باقی می ماند، در وسعت وقت می تواند با تیمّم نماز بخواند ولی، اگر بداند كه تا آخر وقت عذر او برطرف می شود، باید صبر كند و با وضو یا غسل نماز بخواند یا در تنگی وقت با تیمّم نماز را بجا آورد.
(مسأله 741) كسی كه نمی تواند وضو بگیرد یا غسل كند، می تواند نمازهای قضای خود را با تیمّم بخواند، هر چند احتمال بدهد كه بزودی عذر او برطرف می شود، ولی در صورت علم به زوال عذر تا پیش از تنگ شدن وقت، باید منتظر بماند.
(مسأله 742) كسی كه نمی تواند وضو بگیرد یا غسل كند، جایز است نمازهای مستحبّی مثل نافله های شبانه روزی را كه وقت معیّنی دارند، حتی در اوّل وقت ـ به شرط آن كه علم به زوال عذر تا آخر وقت نداشته باشد ـ با تیمّم بخواند.
(مسأله 743) كسی كه احتیاطاً باید بین غسل جبیره ای و تیمّم جمع نماید ـ مثل این كه جراحتی در پشت او باشد ـ اگر بعد از غسل و تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز حَدَث اصغری از او سر زند ـ مثلاً ادرار كند ـ باید برای نمازهای بعد وضو بگیرد و احتیاطاً تیمّم بدل از غسل نیز بكند.
(مسأله 744) اگر به واسطه نداشتن آب یا عذر دیگری تیمّم كند، بعد از برطرف
[125]
شدن عذر، تیمّم او باطل می شود.
(مسأله 745) چیزهایی كه وضو را باطل می كنند، تیمّم بدل از وضو را نیز باطل می كنند، و چیزهایی كه غسل را باطل می نمایند، تیمّم بدل از غسل را نیز باطل می نمایند.
(مسأله 746) اگر بر كسی كه نمی تواند غسل كند چند غسل واجب باشد، احتیاط واجب آن است كه بدل هر یك از آنها یك تیمّم نماید.
(مسأله 747) كسی كه نمی تواند غسل كند، اگر بخواهد عملی را كه برای آن غسل واجب است انجام دهد، باید بدل از غسل تیمّم نماید و اگر نتواند وضو بگیرد و بخواهد عملی را كه برای آن وضو واجب است انجام دهد، باید بدل از وضو تیمّم نماید.
(مسأله 748) اگر بدل از غسل جنابت و یا بدل از چند غسل كه یكی از آنها جنابت است تیمّم كند، لازم نیست برای نماز وضو بگیرد، ولی اگر بدل از غسل های دیگر تیمّم كند، باید وضو بگیرد و اگر نتواند وضو بگیرد، باید تیمّم دیگری نیز بدل از وضو بنماید.
(مسأله 749) اگر بدل از غسل جنابت تیمّم كند و بعد كاری كه وضو را باطل می كند برای او پیش آید، چنانچه برای نمازهای بعد نتواند غسل كند، باید وضو بگیرد و بنابر احتیاط واجب، تیمّم بدل از غسل نیز بكند; و همچنین اگر نتواند وضو بگیرد، باید بدل از وضو نیز تیمّم نماید.
(مسأله 750) كسی كه وظیفه او آن است كه بدل از وضو و بدل از غسل تیمّم كند، همین دو تیمّم كفایت می كند و تیمّم دیگری لازم نیست.
(مسأله 751) اگر كسی كه وظیفه او تیمّم است برای كاری تیمّم كند، تا تیمّم و عذر او باقی است، می تواند اعمالی را كه باید با وضو یا غسل انجام داد بجا آورد ولی، اگر با داشتن آب برای نماز میّت یا خوابیدن تیمّم كرده باشد، فقط كاری را كه برای آن تیمّم نموده می تواند انجام دهد; و در مورد تیمّم به خاطر تنگی وقت به احتیاط واجب سایر اعمالی را كه احتیاج به وضو یا غسل دارند انجام ندهد.
(مسأله 752) در چند مورد مستحب است نمازهایی را كه انسان با تیمّم خوانده دوباره بخواند:
اوّل: آن كه از استعمال آب ترس داشته و عمداً خود را جنب كرده و با تیمّم نماز خوانده باشد. دوم: آن كه می دانسته یا گمان داشته كه آب پیدا نمی كند و عمداً خود را
[126]
جنب كرده و با تیمّم نماز خوانده باشد. سوم: آن كه تا آخر وقت عمداً در جستجوی آب نرود و با تیمّم نماز بخواند و بعد بفهمد كه اگر جستجو می كرد، آب پیدا می شد. چهارم: آن كه عمداً نماز را تأخیر انداخته و در آخر وقت با تیمّم نماز خوانده باشد. پنجم: آن كه می دانسته یا گمان داشته كه آب پیدا نمی شود و آبی را كه داشته ریخته است.