کد مطلب:2485 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:964
پیشگفتار
بسم الله الرحمن الرحیم
پیشگفتار
از جمله مسائل جامعه ، دوری نسل جوان از معارف اسلامی است و آن كه این
مشكل را بهتر از همه حس كرده و بی تابانه در پی رفع آن است همین نسل
جوان است . تنها كسانی می توانند به این نیاز جامعه و به درستی پاسخ
گویند كه از یك سو خود فرهنگ اسلامی را از سر چشمه های اصیل آن فرا گرفته
باشند و از سوی دیگر به زبان زمان خویش سخن بگویند و حال و هوای روزگار
نسل جوان را درك كنند .
استاد شهید مرتضی مطهری در شمار معدود كسانی بود كه از شرایط لازم برای
آشنا ساختن نسل امروز با اسلام بر خوردار بود . او نماینده راستین حوزه های
علمیه در دانشگاههای امروز بود ، چون زبان نسل جوان را می دانست و
می فهیمد ، پیام این نسل را می شنید و به حوزه های علمیه می برد . وی مشكل
دوری نسل جوان را از فرهنگ اسلامی به خوبی و به هنگام شناخته و راه حل آن
را نیز دریافته بود و بسیاری از آثار خود را دقیقا در جهت رفع این مشكل
تألیف كرد .
مجموعه " آشنایی با علوم اسلامی " كه پس از شهادت آن
استاد به چاپ می رسد از قبیل همین آثار است . این مجموعه را استاد برای
جوانانی نوشت كه نخستین گام را در راه آشنایی با معارف اسلامی
برداشته اند و سعی او همه این بود كه در این سلسه ، سادگی و اختصار - را
در عین صحت - اساس قرار دهد و راه را برای ورود آنان به فضای روح پرور
فرهنگ اسلامی باز كند .
این سلسه دروس ، در اصل ، تقریرات درسهای آن استاد برای دانشجویان
سالهای اول و دوم دانشكده " الهیات و معارف اسلامی " در زمان حیات
استاد و با اجازه ایشان ، به دفعات متعدد در دانشگاه صنعتی شریف تدریس
می شده است .
استاد شهید قصد داشت این سلسه دروس را قبل از انتشار مورد بازبینی
قرار دهد و در آن جرح و تعدیل و نظم و ترتیب تازه ای اعمال كند . دریغ كه
این فرصت به دست نیامد و شمع روشن زندگانی او توسط منافقان خاموش گشت
. شاگردان آن شهید با آنكه از قصد و نیت او برای تجدید نظر در این
نوشته ها آگاه بودند ، پس از شهادت استاد ، بهتر آن دانستند كه این
مجموعه را بی هیج تغییر و تبدیل وتقریبا به همان صورت كه بود ، منتشر
سازند .
اینك نخستین دفتر این مجموعه كه " آشنایی با منطق و فلسفه اسلامی "
است در دسترس جوانانی قرار می گیرد كه در پی شهادت او ، جنازه اش را با
فریاد " معلم " شهیدم راهت ادامه
دارد " بدرقه كردند . رحمت خدا بر روان پاكش باد .
" آشنائی با فلسفه اسلامی " را می توان به طور كلی به سه بخش تقسیم كرد
. در بخش اول كه شامل درسهای اول و دوم است استاد به توضیحاتی كلی
درباره فلسفه و فلسفه اسلامی پرداخته اند .
در این بخش معنای فلسفه در فرهنگ اسلامی و فرهنگ غربی و تفاوت علم و
فلسفه مورد بحث فرار گرفته و به شبهات مربوط به معنی متافیزیك و جدا
شدن علوم از فلسفه اشاره شده است .
بخش دوم - از درس سوم تا ششم - گذاری است تحلیلی به تاریخ فلسفه و
به طور كلی تفكر در فرهنگ اسلام .
در این بخش ، استاد نخست به اختصار روشهای چهارگانه فلسفه مشاء و
اشراق و نیز كلام و عرفان و تفاوت آنها را با یكدیگر شرح داده و سپس سیر
طبیعی این چهار بینش و نزدیكی آنها را با یكدیگر و تبلور آنها را در
حكمت متعالیه ترسیم كرده اند و آنگاه با تفصیل و توجه بیشتری معنی و
اهمیت حكمت متعالیة ملاصدرا و كتاب گرانقدر " اسفار اربعه " را بیان
كرده اند .
بخش سوم كه از درس ششم آغاز می گردد ، با تقسم بندی مسائل فلفسه شروع
می شود و به دنبال آن روشی اتخاذ می شود كه تا پایان جزوه ادامه می یابد .
مطابق این روش ، استاد بدون آن كه بخواهند وارد مباحث دقیق و استدلالی
فلسفی شوند ، صرفا مفاهیم و اصطلاحات مهم فلسفه اسلامی را توضیح داده اند .
در این بخش مفاهیمی از قبیل " وجود و ماهیت " ، " عینی و ذهنی " ،
" حدوث و
قدم " ، " ثابت و متغیر " ، " علت و معلول " و " وجوب و امكان و
امتناع " مورد بحث قرار گرفته است .
در هر قسمت ، استاد - چنانكه شیوه همیشگی ایشان بود - اشارات تاریخی
را فروگذار نكرده و بدون اقامه براهین ، نحوه برخورد فلاسفه مسلمان را با
مفاهیم مورد نظر بیان كرده اند .
این جزوه ، چنان كه استاد نیز توجه داشتند ، محتاج تجدید نظر و تكمیل
بود . شرح و بحثی كه درباره مفاهیم آمده ، همه جا یكسان و یك اندازه
نیست . در بعضی موارد ، نظیر بحث پیرامون تضاد و حركت ، پس از نخستین
تقریر ، مطالبی افزوده اند كه با اختصار سایر موارد هماهنگ نیست . مهم
این است كه این چزوه با همه فراز و فرودی كه در آن است مانند بسیاری از
آثار بزرگواز ، ابتكاری و راهگشاست .
اهمیت آنان در این است كه برای نخستین بار ، خواننده ای كه از فلسفه
اسلامی هیچ نمی داند می تواند بدون فرو افتادن در دشواریهای فنی و بحثهای
استدلالی طولانی ، طعم این فلسفه را بچشد وبا آن آشنا شود . شاید این
نخستین بار باشد كه یكی از استادان مسلم فلسفه اسلامی به طرح بحثهایی كلی
و تاریخی و مقایسه ای درباره فلسفه اسلامی می پردازد . مستشرقان و استادان
غرببی فلسفه اسلامی در این باب آثاری تألیف كرده اند اما آنان فلسفه
اسلامی را از مسیر و مجرای اصیل آن دریافت نكرده اند . این گونه توضیحات
در میان استادان قدیم ما نیز معمول نبوده است .
هر چند این جزوه ، جزوه كوچكی است از اندیشه هایی كه مطهری از این دست
در سینه داشت ، با این همه ، در ضمن آن
نكات بدیع و تقسیم بندیهای تازه ای دیده می شود كه خاص وی و حاصل تجربه
طولانی او در تحصیل وتدریس فلسفه اسلامی است . امید است این نوشته
بتواند مقدمه و مدخلی باشد برای هموار ساختن راه ورود به مباحث اصلی و
آشنایی با اصول فلسفه اسلامی .
لازم به ذكر است كه این كتاب برای چاپ جدید بازبینی شد و از آنجا كه
متن دستخط استاد شهید در دست نبود ، در موارد اندكی كه نسبت به چاپ
گرشته اصلاحاتی لازم آمد ، این اصلاحات جهت حفظ امانت ، داخل ( كروشه )
قرار داده شد .
شورای نظارت بر نشر آثار شهید مرتضی مطهری
پیشگفتار
از جمله مسائل جامعه ، دوری نسل جوان از معارف اسلامی است و آن كه این
مشكل را بهتر از همه حس كرده و بی تابانه در پی رفع آن است همین نسل
جوان است . تنها كسانی می توانند به این نیاز جامعه و به درستی پاسخ
گویند كه از یك سو خود فرهنگ اسلامی را از سر چشمه های اصیل آن فرا گرفته
باشند و از سوی دیگر به زبان زمان خویش سخن بگویند و حال و هوای روزگار
نسل جوان را درك كنند .
استاد شهید مرتضی مطهری در شمار معدود كسانی بود كه از شرایط لازم برای
آشنا ساختن نسل امروز با اسلام بر خوردار بود . او نماینده راستین حوزه های
علمیه در دانشگاههای امروز بود ، چون زبان نسل جوان را می دانست و
می فهیمد ، پیام این نسل را می شنید و به حوزه های علمیه می برد . وی مشكل
دوری نسل جوان را از فرهنگ اسلامی به خوبی و به هنگام شناخته و راه حل آن
را نیز دریافته بود و بسیاری از آثار خود را دقیقا در جهت رفع این مشكل
تألیف كرد .
مجموعه " آشنایی با علوم اسلامی " كه پس از شهادت آن
استاد به چاپ می رسد از قبیل همین آثار است . این مجموعه را استاد برای
جوانانی نوشت كه نخستین گام را در راه آشنایی با معارف اسلامی
برداشته اند و سعی او همه این بود كه در این سلسه ، سادگی و اختصار - را
در عین صحت - اساس قرار دهد و راه را برای ورود آنان به فضای روح پرور
فرهنگ اسلامی باز كند .
این سلسه دروس ، در اصل ، تقریرات درسهای آن استاد برای دانشجویان
سالهای اول و دوم دانشكده " الهیات و معارف اسلامی " در زمان حیات
استاد و با اجازه ایشان ، به دفعات متعدد در دانشگاه صنعتی شریف تدریس
می شده است .
استاد شهید قصد داشت این سلسه دروس را قبل از انتشار مورد بازبینی
قرار دهد و در آن جرح و تعدیل و نظم و ترتیب تازه ای اعمال كند . دریغ كه
این فرصت به دست نیامد و شمع روشن زندگانی او توسط منافقان خاموش گشت
. شاگردان آن شهید با آنكه از قصد و نیت او برای تجدید نظر در این
نوشته ها آگاه بودند ، پس از شهادت استاد ، بهتر آن دانستند كه این
مجموعه را بی هیج تغییر و تبدیل وتقریبا به همان صورت كه بود ، منتشر
سازند .
اینك نخستین دفتر این مجموعه كه " آشنایی با منطق و فلسفه اسلامی "
است در دسترس جوانانی قرار می گیرد كه در پی شهادت او ، جنازه اش را با
فریاد " معلم " شهیدم راهت ادامه
دارد " بدرقه كردند . رحمت خدا بر روان پاكش باد .
" آشنائی با فلسفه اسلامی " را می توان به طور كلی به سه بخش تقسیم كرد
. در بخش اول كه شامل درسهای اول و دوم است استاد به توضیحاتی كلی
درباره فلسفه و فلسفه اسلامی پرداخته اند .
در این بخش معنای فلسفه در فرهنگ اسلامی و فرهنگ غربی و تفاوت علم و
فلسفه مورد بحث فرار گرفته و به شبهات مربوط به معنی متافیزیك و جدا
شدن علوم از فلسفه اشاره شده است .
بخش دوم - از درس سوم تا ششم - گذاری است تحلیلی به تاریخ فلسفه و
به طور كلی تفكر در فرهنگ اسلام .
در این بخش ، استاد نخست به اختصار روشهای چهارگانه فلسفه مشاء و
اشراق و نیز كلام و عرفان و تفاوت آنها را با یكدیگر شرح داده و سپس سیر
طبیعی این چهار بینش و نزدیكی آنها را با یكدیگر و تبلور آنها را در
حكمت متعالیه ترسیم كرده اند و آنگاه با تفصیل و توجه بیشتری معنی و
اهمیت حكمت متعالیة ملاصدرا و كتاب گرانقدر " اسفار اربعه " را بیان
كرده اند .
بخش سوم كه از درس ششم آغاز می گردد ، با تقسم بندی مسائل فلفسه شروع
می شود و به دنبال آن روشی اتخاذ می شود كه تا پایان جزوه ادامه می یابد .
مطابق این روش ، استاد بدون آن كه بخواهند وارد مباحث دقیق و استدلالی
فلسفی شوند ، صرفا مفاهیم و اصطلاحات مهم فلسفه اسلامی را توضیح داده اند .
در این بخش مفاهیمی از قبیل " وجود و ماهیت " ، " عینی و ذهنی " ،
" حدوث و
قدم " ، " ثابت و متغیر " ، " علت و معلول " و " وجوب و امكان و
امتناع " مورد بحث قرار گرفته است .
در هر قسمت ، استاد - چنانكه شیوه همیشگی ایشان بود - اشارات تاریخی
را فروگذار نكرده و بدون اقامه براهین ، نحوه برخورد فلاسفه مسلمان را با
مفاهیم مورد نظر بیان كرده اند .
این جزوه ، چنان كه استاد نیز توجه داشتند ، محتاج تجدید نظر و تكمیل
بود . شرح و بحثی كه درباره مفاهیم آمده ، همه جا یكسان و یك اندازه
نیست . در بعضی موارد ، نظیر بحث پیرامون تضاد و حركت ، پس از نخستین
تقریر ، مطالبی افزوده اند كه با اختصار سایر موارد هماهنگ نیست . مهم
این است كه این چزوه با همه فراز و فرودی كه در آن است مانند بسیاری از
آثار بزرگواز ، ابتكاری و راهگشاست .
اهمیت آنان در این است كه برای نخستین بار ، خواننده ای كه از فلسفه
اسلامی هیچ نمی داند می تواند بدون فرو افتادن در دشواریهای فنی و بحثهای
استدلالی طولانی ، طعم این فلسفه را بچشد وبا آن آشنا شود . شاید این
نخستین بار باشد كه یكی از استادان مسلم فلسفه اسلامی به طرح بحثهایی كلی
و تاریخی و مقایسه ای درباره فلسفه اسلامی می پردازد . مستشرقان و استادان
غرببی فلسفه اسلامی در این باب آثاری تألیف كرده اند اما آنان فلسفه
اسلامی را از مسیر و مجرای اصیل آن دریافت نكرده اند . این گونه توضیحات
در میان استادان قدیم ما نیز معمول نبوده است .
هر چند این جزوه ، جزوه كوچكی است از اندیشه هایی كه مطهری از این دست
در سینه داشت ، با این همه ، در ضمن آن
نكات بدیع و تقسیم بندیهای تازه ای دیده می شود كه خاص وی و حاصل تجربه
طولانی او در تحصیل وتدریس فلسفه اسلامی است . امید است این نوشته
بتواند مقدمه و مدخلی باشد برای هموار ساختن راه ورود به مباحث اصلی و
آشنایی با اصول فلسفه اسلامی .
لازم به ذكر است كه این كتاب برای چاپ جدید بازبینی شد و از آنجا كه
متن دستخط استاد شهید در دست نبود ، در موارد اندكی كه نسبت به چاپ
گرشته اصلاحاتی لازم آمد ، این اصلاحات جهت حفظ امانت ، داخل ( كروشه )
قرار داده شد .
شورای نظارت بر نشر آثار شهید مرتضی مطهری