کد مطلب:283394 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:257
مقدمه
دوران غیبت صغری با ویژگی هایی از ادوار پیشین و پسین خود، باز شناخته می شود. از جمله مهم ترین وجوه تمایز این دوران با دوره های پیشین - یعنی عصر حضور ائمه علیهم السلام در رأس جامعه ی شیعه - محروم ماندن شیعیان از فیض حضور آشكار امام علیه السلام در متن جامعه است.
تا سال 260 ه. ق. شیعیان، به جز در زمان هایی كه امامان شیعه علیهم السلام در زندان به سر می بردند یا در خانه ی خود زیر نظر بودند، آزادانه با آنان ارتباط داشتند و به طور مستقیم از هدایت و فیض معنوی آنان بهره مند می گشتند. دراین سال با شهادت امام حسن عسكری علیه السلام، به ناگاه شیعیان با وضع پیش بینی نشده ای روبه رو شدند. آنان به یك باره، امام خویش را در پس پرده ی غیبت یافتند. به طور طبیعی، نخستین پرسش و چشم داشت شیعیان در شرایط جدید، این بود كه چگونه می توانند با امام خویش، ارتباط برقرار كنند و چاره ی مشكل های خویش را از او بجویند.
این پرسش بی پاسخ نماند و در نخستین فرصت پس از آغاز غیبت صغری ، راه دست یابی به امام علیه السلام و چگونگی ارتباط با او در شرایط پدید آمده، به آگاهی گروهی از شیعیان رسید. یكی از روایت های تاریخی بر جا مانده از آن دوره كه بر مدعای یاد شده، دلالت دارد، گفته ی شیخ صدوق درباره ی گروهی از شیعیان قم است. آنان مانند همیشه، برای دیدار با امام عسكری علیه السلام و تقدیم هدیه های مالی و وجوه شرعی و نامه های حاوی سؤالات شیعیان قم، به سامراء رفته بودند. این گروه در سامراء با شهادت امام یازدهم علیه السلام و ادعای دروغین امامت از سوی جعفربن علی الهادی - برادر امام عسكری علیه السلام - روبه رو شدند. چون جعفر - كذاب - نتوانست نشانه های لازم برای اثبات امامت خویش را به آنان ارایه دهد، پس از سرگردانی و گذر از مشكلاتی، راه بازگشت در پیش گرفتند. همین كه به بیرون شهر سامراء رسیدند، پیك امام دوازدهم(عج) با آنان دیدار كرد. بدین ترتیب، آنان به درك فیض دیدار با آن بزرگوار موفق شدند. آن حضرت در همین دیدار به گروه قمی ها فرمود كه از آن پس برای دیدار یا انجام امور مربوط به امام علیه السلام، دیگر به سامراء نروند؛ زیرا ایشان برای انجام امور یاد شده، نماینده ای در بغداد خواهد گمارد. [1] .
گذر زمان نشان داد كه نماینده ی گمارده شده در بغداد، همان «عثمان بن سعید عمری»؛ نخستین سفیر و نایب ناحیه ی مقدّسه در دوران غیبت صغری است كه جامعه ی شیعه را حتی در دورترین سرزمین های شیعه نشین جهان اسلام، رهبری می كرد. [2] .
«عثمان بن سعید عمری» ادامه دهنده ی راهی بود كه سال ها پیش از دوران غیبت صغری و از سوی امام صادق علیه السلام آغاز شده بود. [3] «عثمان بن سعید عمری»، در رأس آن قرار داشت، سازمانی پنهانی با هدف های مشخص بود كه از آن با نام «سازمان یا نهاد وكالت» و یا «نظام الاموال والوكلاء» یاد می شود. [4] .
تا سال 260 ه. ق. شیعیان، به جز در زمان هایی كه امامان شیعه علیهم السلام در زندان به سر می بردند یا در خانه ی خود زیر نظر بودند، آزادانه با آنان ارتباط داشتند و به طور مستقیم از هدایت و فیض معنوی آنان بهره مند می گشتند. دراین سال با شهادت امام حسن عسكری علیه السلام، به ناگاه شیعیان با وضع پیش بینی نشده ای روبه رو شدند. آنان به یك باره، امام خویش را در پس پرده ی غیبت یافتند. به طور طبیعی، نخستین پرسش و چشم داشت شیعیان در شرایط جدید، این بود كه چگونه می توانند با امام خویش، ارتباط برقرار كنند و چاره ی مشكل های خویش را از او بجویند.
این پرسش بی پاسخ نماند و در نخستین فرصت پس از آغاز غیبت صغری ، راه دست یابی به امام علیه السلام و چگونگی ارتباط با او در شرایط پدید آمده، به آگاهی گروهی از شیعیان رسید. یكی از روایت های تاریخی بر جا مانده از آن دوره كه بر مدعای یاد شده، دلالت دارد، گفته ی شیخ صدوق درباره ی گروهی از شیعیان قم است. آنان مانند همیشه، برای دیدار با امام عسكری علیه السلام و تقدیم هدیه های مالی و وجوه شرعی و نامه های حاوی سؤالات شیعیان قم، به سامراء رفته بودند. این گروه در سامراء با شهادت امام یازدهم علیه السلام و ادعای دروغین امامت از سوی جعفربن علی الهادی - برادر امام عسكری علیه السلام - روبه رو شدند. چون جعفر - كذاب - نتوانست نشانه های لازم برای اثبات امامت خویش را به آنان ارایه دهد، پس از سرگردانی و گذر از مشكلاتی، راه بازگشت در پیش گرفتند. همین كه به بیرون شهر سامراء رسیدند، پیك امام دوازدهم(عج) با آنان دیدار كرد. بدین ترتیب، آنان به درك فیض دیدار با آن بزرگوار موفق شدند. آن حضرت در همین دیدار به گروه قمی ها فرمود كه از آن پس برای دیدار یا انجام امور مربوط به امام علیه السلام، دیگر به سامراء نروند؛ زیرا ایشان برای انجام امور یاد شده، نماینده ای در بغداد خواهد گمارد. [1] .
گذر زمان نشان داد كه نماینده ی گمارده شده در بغداد، همان «عثمان بن سعید عمری»؛ نخستین سفیر و نایب ناحیه ی مقدّسه در دوران غیبت صغری است كه جامعه ی شیعه را حتی در دورترین سرزمین های شیعه نشین جهان اسلام، رهبری می كرد. [2] .
«عثمان بن سعید عمری» ادامه دهنده ی راهی بود كه سال ها پیش از دوران غیبت صغری و از سوی امام صادق علیه السلام آغاز شده بود. [3] «عثمان بن سعید عمری»، در رأس آن قرار داشت، سازمانی پنهانی با هدف های مشخص بود كه از آن با نام «سازمان یا نهاد وكالت» و یا «نظام الاموال والوكلاء» یاد می شود. [4] .
[1] كمال الدين و تمام النعمة، محمدبن علي بن بابويه قمي، ملقّب به شيخ صدوق، به تصحيح: علي اكبر غفاري، قم، انتشارات جامعه ي مدرّسين، 1416 ه.ق، ص 476.
[2] الغيبة، ابوجعفر محمدبن حسن طوسي، ملقّب به شيخ طوسي، بيروت، دارالكتاب الاسلامي، 1412 ه.ق، ص 216.
[3] همان، ص 210.
[4] مكتب در فرآيند تكامل، سيد حسين مدرسي طباطبايي، ترجمه: هاشم ايزد پناه، ايالات متحده، نيوجرسي، نشر داروين، 1374 ه.ش، ص 15؛تاريخ سياسي غيبت امام دوازدهم(عج)، جاسم حسين، ترجمه: سيد محمّد تقي آيت اللّهي، تهران، امير كبير، 1367 ه.ش، ص 134.