کد مطلب:1751 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:467
مقدّمه
مقدّمه
بدان كه از برای نماز غیر از این صورتْ معنایی است و غیر از این ظاهر باطنی است؛ و چنانچه ظاهر را آدابی است كه مراعات ننمودن آنها یا موجب بطلان نماز صوری یا نقصان آن گردد، همین طور از برای باطن آدابی است قلبیّه باطنیه كه با مراعات ننمودن آنها نماز معنوی را بطلان یا نقصان دست دهد؛ چنانچه با مراعات آنها نماز دارای روح ملكوتی شود. و ممكن است پس از مراقبت و اهتمام به آداب باطنیّه قلبیّه، شخص مصلّی را نصیبی از سرّ الهی نماز اهل معرفت و اصحاب قلوب حاصل شود كه آن قرّة العین اهل
آداب الصلوة(آداب نماز)، متن، ص: 3
سلوك "3" و حقیقت معراج قرب محبوب است. "4" و آنچه گفته شد كه برای نماز باطن و صورت غیبیّه ملكوتیّه است، علاوه بر آنكه موافق ضربی از برهان و مطابق مشاهدات اصحاب سلوك و ریاضت است، آیات و اخبار كثیره عموماً و خصوصاً نیز دلالت بر آن دارد؛ و ما به ذكر بعضی از آن این اوراق را متبرّك می كنیم.
از آن جمله قول خدای تعالی است: یَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً و ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ انَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعیداً. "5" آیه شریفه دلالت كند كه هر كسی اعمال خوب و بد خود را حاضر می بیند و صورت باطنیّه غیبیّه آنها را مشاهده كند. چنانچه در آیه شریفه دیگر فرماید: و وَجَدُوا ما عَمِلوُا حاضِراً. "6" و در آیه دیگر فرماید: فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَه ... الخ "7" دلالت كند بر آن كه نفسْ اعمال را معاینه كند.
و اما احادیث شریفه در این مقام بیشتر از آن است كه در این صفحات بگنجد و ما به ذكر بعض آن اكتفا می كنیم.
از آن جمله در وسائل سند به حضرت صادق سلام اللَّه علیه رساند؛ قالَ: مَنْ صَلَّی الصَّلواتِ الْمَفْرُوضاتِ فِی اوَّلِ وَقْتِها وَ أقامَ حُدودَها، رَفَعَهَا الْمَلَكُ الَی السَّماءِ بَیْضاءَ نَقِیَّةً؛ تَقُولُ: حَفَظَكَ اللَّه كَما حَفَظْتَنی اسْتَودَعْتَنی مَلَكاً كَریماً. وَ مَنْ صَلّاها بَعْدَ وَقْتِها مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ وَ لَمْ یُقِمْ حُدودَها، رَفَعَها المَلَكُ سَوْداءَ مُظْلِمَةً؛ وَ هِیَ تَهْتِفُ بِهِ: ضَیَّعْتَنی ضَیَّعَكَ اللَّه كَما ضَیَّعْتَنی وَ لا رَعاكَ اللَّه كَما لَمْ تَرْعَنی. "8"
آداب الصلوة(آداب نماز)، متن، ص: 4
دلالت كند بر آن كه نماز را ملائكة اللَّه بالا برند به سوی آسمان یا با صورت پاكیزه سفید. و آن در وقتی است كه در اوّل وقت به جا آورد و ملاحظه آداب آن نماید؛ و در این صورت دعای خیر به نمازگزار كند. و یا با صورت تاریك سیاه. و آن در وقتی است كه آن را بی عذر تأخیر اندازد و اقامه حدود آن نكند؛ و در این صورت او را نفرین كند. و این حدیث علاوه بر آنكه دلالت بر صور غیبیّه ملكوتیّه كند دلالت بر حیات آنها نیز كند؛ چنانچه برهان نیز قائم است بر آن و آیات و اخبار دلالت بر آن كند. چنانچه حق تعالی فرماید: وَ إِنَّ الدّارَ الآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوان. "9" و به مضمون این حدیث شریف احادیث دیگری است كه ذكر آنها موجب تطویل است.
و از حضرت صادق سلام اللَّه علیه روایت است كه. "چون بنده مؤمن داخل قبر شود، نماز در جانب راست او و زكات در جانب چپ او است، و خوبی او بر او سایه افكند و صبر در گوشه ای قرار گیرد؛ و چون دو ملكی كه موكّل سؤالند داخل شوند، صبر به نماز و زكات و نیكویی گوید: "با شما باد یاری رفیقتان و اگر شما عاجز شدید من با او هستم". "10" و این حدیث شریف را در كافی شریف به دو طریق نقل فرموده و شیخ صدوق رحمه اللَّه در ثواب الاعمال حدیث فرموده. و دلالت آن بر صور غیبیّه برزخیّه و حیات و شعور آنها واضح است. و احادیث تمثّل قرآن به صورت ملكوتیّه و تمثّل نماز بسیار است.
آداب الصلوة(آداب نماز)، متن، ص: 5
و اما آنچه گفته شد كه از برای نماز و سایر عبادات جز این آداب صوریّه آداب قلبیه ایست كه بدون آن آدابْ نماز ناقص است یا اصلًا مقبول درگاه نیست، در خلال این اوراق، كه شماره آداب قلبیّه می شود، مذكور خواهد شد ان شاء اللَّه.
و آنچه در این مقام باید دانست آن است كه اكتفا نمودن به صورت نماز و قشر آن و محروم ماندن از بركات و كمالات باطنیّه آن، كه موجب سعادات ابدیّه بلكه باعث جوار ربّ العزّة و مرقاة عروج به مقام وصول به وصال محبوب مطلق- كه غایت آمال اولیاء و منتهای آرزوی اصحاب معرفت و ارباب قلوب بلكه قرّة العین سیّد رسل صلّی اللَّه علیه و آله است "11" از اعلا مراتب خسران و زیان كاری است كه پس از خروج از این نشأه و ورود در محاسبه الهیّه موجب حسرتهایی است كه عقل ما از ادراك آن عاجز است. ما تا در حجاب عالم ملك و خدر طبیعت هستیم از آن عالم نمی توانیم ادراكی نماییم و دستی از دور بر آتش داریم. كدام حسرت و ندامت و زیان و خسارت بالاتر از آن است كه چیزی كه وسیله كمال و سعادت انسان و دوای درد نقایص قلبیّه است و در حقیقت صورت كمالیّه انسانیّه است، ما پس از چهل پنجاه سال تعب در راه آن از آن به هیچ وجه استفاده روحیّه نكرده سهل است مایه كدورت قلبیّه و حجابهای ظلمانیّه شود، و آنچه قرّة العین رسول اكرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلم است موجب ضعف بصیرت ما گردد یا حَسْرَتی علَی ما فَرَّطْتُ فی جَنْبِ اللَّه. "12"
پس ای عزیز، دامن همّت به كمر زن و دست طلب بگشای و با هر تعب و زحمتی است حالات خود را اصلاح كن و شرایط روحیّه نماز اهل معرفت را تحصیل كن؛ و از این معجون الهی كه با كشف تامّ محمدی صلّی اللَّه علیه و آله برای درمان تمام دردها و نقصهای نفوس فراهم آمده استفاده كن؛ و خود را
آداب الصلوة(آداب نماز)، متن، ص: 6
تا مجال است از این منزلگاه ظلمت و حسرت و ندامت و چاه عمیق بُعد از ساحت مقدس ربوبیّت جلّ و علا كوچ ده و مستخلص كن و به معراج وصال و قرب كمالْ خود را برسان؛ كه اگر این وسیله از دست رفت وسایل دیگر منقطع است: انْ قُبِلَتْ قُبِلَ ما سِواها؛ وَ إنْ رُدَّتْ رُدَّ ما سِواها "13" و ما آداب باطنیّه این سلوك روحانی را به مقدار میسور و مقتضی بیان می كنیم، شاید یكی از اهل ایمان را نصیبی از آن اتّفاق افتد، و این خود شاید موجب رحمت الهی و توجّه غیبی شود نسبت به این بازمانده از طریق سعادت و انسانیّت و مغلول در زندان طبیعت و انانیّت. انّه ولیّ الْفضلِ و العنایة.
بدان كه از برای نماز غیر از این صورتْ معنایی است و غیر از این ظاهر باطنی است؛ و چنانچه ظاهر را آدابی است كه مراعات ننمودن آنها یا موجب بطلان نماز صوری یا نقصان آن گردد، همین طور از برای باطن آدابی است قلبیّه باطنیه كه با مراعات ننمودن آنها نماز معنوی را بطلان یا نقصان دست دهد؛ چنانچه با مراعات آنها نماز دارای روح ملكوتی شود. و ممكن است پس از مراقبت و اهتمام به آداب باطنیّه قلبیّه، شخص مصلّی را نصیبی از سرّ الهی نماز اهل معرفت و اصحاب قلوب حاصل شود كه آن قرّة العین اهل
آداب الصلوة(آداب نماز)، متن، ص: 3
سلوك "3" و حقیقت معراج قرب محبوب است. "4" و آنچه گفته شد كه برای نماز باطن و صورت غیبیّه ملكوتیّه است، علاوه بر آنكه موافق ضربی از برهان و مطابق مشاهدات اصحاب سلوك و ریاضت است، آیات و اخبار كثیره عموماً و خصوصاً نیز دلالت بر آن دارد؛ و ما به ذكر بعضی از آن این اوراق را متبرّك می كنیم.
از آن جمله قول خدای تعالی است: یَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً و ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ انَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعیداً. "5" آیه شریفه دلالت كند كه هر كسی اعمال خوب و بد خود را حاضر می بیند و صورت باطنیّه غیبیّه آنها را مشاهده كند. چنانچه در آیه شریفه دیگر فرماید: و وَجَدُوا ما عَمِلوُا حاضِراً. "6" و در آیه دیگر فرماید: فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَه ... الخ "7" دلالت كند بر آن كه نفسْ اعمال را معاینه كند.
و اما احادیث شریفه در این مقام بیشتر از آن است كه در این صفحات بگنجد و ما به ذكر بعض آن اكتفا می كنیم.
از آن جمله در وسائل سند به حضرت صادق سلام اللَّه علیه رساند؛ قالَ: مَنْ صَلَّی الصَّلواتِ الْمَفْرُوضاتِ فِی اوَّلِ وَقْتِها وَ أقامَ حُدودَها، رَفَعَهَا الْمَلَكُ الَی السَّماءِ بَیْضاءَ نَقِیَّةً؛ تَقُولُ: حَفَظَكَ اللَّه كَما حَفَظْتَنی اسْتَودَعْتَنی مَلَكاً كَریماً. وَ مَنْ صَلّاها بَعْدَ وَقْتِها مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ وَ لَمْ یُقِمْ حُدودَها، رَفَعَها المَلَكُ سَوْداءَ مُظْلِمَةً؛ وَ هِیَ تَهْتِفُ بِهِ: ضَیَّعْتَنی ضَیَّعَكَ اللَّه كَما ضَیَّعْتَنی وَ لا رَعاكَ اللَّه كَما لَمْ تَرْعَنی. "8"
آداب الصلوة(آداب نماز)، متن، ص: 4
دلالت كند بر آن كه نماز را ملائكة اللَّه بالا برند به سوی آسمان یا با صورت پاكیزه سفید. و آن در وقتی است كه در اوّل وقت به جا آورد و ملاحظه آداب آن نماید؛ و در این صورت دعای خیر به نمازگزار كند. و یا با صورت تاریك سیاه. و آن در وقتی است كه آن را بی عذر تأخیر اندازد و اقامه حدود آن نكند؛ و در این صورت او را نفرین كند. و این حدیث علاوه بر آنكه دلالت بر صور غیبیّه ملكوتیّه كند دلالت بر حیات آنها نیز كند؛ چنانچه برهان نیز قائم است بر آن و آیات و اخبار دلالت بر آن كند. چنانچه حق تعالی فرماید: وَ إِنَّ الدّارَ الآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوان. "9" و به مضمون این حدیث شریف احادیث دیگری است كه ذكر آنها موجب تطویل است.
و از حضرت صادق سلام اللَّه علیه روایت است كه. "چون بنده مؤمن داخل قبر شود، نماز در جانب راست او و زكات در جانب چپ او است، و خوبی او بر او سایه افكند و صبر در گوشه ای قرار گیرد؛ و چون دو ملكی كه موكّل سؤالند داخل شوند، صبر به نماز و زكات و نیكویی گوید: "با شما باد یاری رفیقتان و اگر شما عاجز شدید من با او هستم". "10" و این حدیث شریف را در كافی شریف به دو طریق نقل فرموده و شیخ صدوق رحمه اللَّه در ثواب الاعمال حدیث فرموده. و دلالت آن بر صور غیبیّه برزخیّه و حیات و شعور آنها واضح است. و احادیث تمثّل قرآن به صورت ملكوتیّه و تمثّل نماز بسیار است.
آداب الصلوة(آداب نماز)، متن، ص: 5
و اما آنچه گفته شد كه از برای نماز و سایر عبادات جز این آداب صوریّه آداب قلبیه ایست كه بدون آن آدابْ نماز ناقص است یا اصلًا مقبول درگاه نیست، در خلال این اوراق، كه شماره آداب قلبیّه می شود، مذكور خواهد شد ان شاء اللَّه.
و آنچه در این مقام باید دانست آن است كه اكتفا نمودن به صورت نماز و قشر آن و محروم ماندن از بركات و كمالات باطنیّه آن، كه موجب سعادات ابدیّه بلكه باعث جوار ربّ العزّة و مرقاة عروج به مقام وصول به وصال محبوب مطلق- كه غایت آمال اولیاء و منتهای آرزوی اصحاب معرفت و ارباب قلوب بلكه قرّة العین سیّد رسل صلّی اللَّه علیه و آله است "11" از اعلا مراتب خسران و زیان كاری است كه پس از خروج از این نشأه و ورود در محاسبه الهیّه موجب حسرتهایی است كه عقل ما از ادراك آن عاجز است. ما تا در حجاب عالم ملك و خدر طبیعت هستیم از آن عالم نمی توانیم ادراكی نماییم و دستی از دور بر آتش داریم. كدام حسرت و ندامت و زیان و خسارت بالاتر از آن است كه چیزی كه وسیله كمال و سعادت انسان و دوای درد نقایص قلبیّه است و در حقیقت صورت كمالیّه انسانیّه است، ما پس از چهل پنجاه سال تعب در راه آن از آن به هیچ وجه استفاده روحیّه نكرده سهل است مایه كدورت قلبیّه و حجابهای ظلمانیّه شود، و آنچه قرّة العین رسول اكرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلم است موجب ضعف بصیرت ما گردد یا حَسْرَتی علَی ما فَرَّطْتُ فی جَنْبِ اللَّه. "12"
پس ای عزیز، دامن همّت به كمر زن و دست طلب بگشای و با هر تعب و زحمتی است حالات خود را اصلاح كن و شرایط روحیّه نماز اهل معرفت را تحصیل كن؛ و از این معجون الهی كه با كشف تامّ محمدی صلّی اللَّه علیه و آله برای درمان تمام دردها و نقصهای نفوس فراهم آمده استفاده كن؛ و خود را
آداب الصلوة(آداب نماز)، متن، ص: 6
تا مجال است از این منزلگاه ظلمت و حسرت و ندامت و چاه عمیق بُعد از ساحت مقدس ربوبیّت جلّ و علا كوچ ده و مستخلص كن و به معراج وصال و قرب كمالْ خود را برسان؛ كه اگر این وسیله از دست رفت وسایل دیگر منقطع است: انْ قُبِلَتْ قُبِلَ ما سِواها؛ وَ إنْ رُدَّتْ رُدَّ ما سِواها "13" و ما آداب باطنیّه این سلوك روحانی را به مقدار میسور و مقتضی بیان می كنیم، شاید یكی از اهل ایمان را نصیبی از آن اتّفاق افتد، و این خود شاید موجب رحمت الهی و توجّه غیبی شود نسبت به این بازمانده از طریق سعادت و انسانیّت و مغلول در زندان طبیعت و انانیّت. انّه ولیّ الْفضلِ و العنایة.