کد مطلب:211189 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:125
ریاء
كل ریاء شرك انه من عمل للناس كان ثوابه علی الناس و من عمل لله كان ثوابه علی الله
از اهمیت مكتب جعفری تجزیه و تحلیل مطالب است كه علاوه بر اصولی كه پدرش
[ صفحه 394]
تدریس فرمود او یك یك مواد اخلاقی را از هم مجزا نموده و ترجمه لفظی و معنوی اجتماعی كرد و نتیجه نهائی آن را آموخت.
در این ماده كه از رذایل اخلاقی است می فرماید ریاء درخواست یك مقام و منزلتی است در قلوب مردم به یك امر خیری به عبارت دیگر كاری كند در نظر خلق كه او را مرد خوب و نیكوكار بشناسند و قدر و منزلت اخلاقی برای او قائل شوند و این ریاها و عمل های ریائی او را وجیهه المله نماید تا روزی از آن مقام تصوری در دل های مردم استفاده مقام بالاتری نماید این عمل ریا در آثار مادی بیشتر تظاهر دارد مثلا لباس زهاد را می پوشند تا خود را زاهد معرفی كند حركات و سكنات و وجنات خود را چون نیكوكاران و پارسایان نشان می دهد تا خود را در آن صف جا زند ولی در حقیقت غیر از این صورت صورتی دیگر دارد.
مردمان كین جلوه در محراب و منبر می كنند
چون به خلوت می روند آن كار دیگر می كنند
در نظر نویسنده كتاب چون با این وضع و محاذات بسیار روبرو شده معتقد است بدترین صفات آدمی دورنگی و دوروئی و اختلاف ظاهر و باطن است زیرا این نفاق است كه بسیاری را فریب می دهد و راه حق را منحرف می سازد و مجاز و حقیقت را در ظاهر به هم مشتبه می نماید و لذا این بنده به قدری كه از آدم دورو و منافق بر حذر می باشد از مرد متجاهر به فسق و فاجر و نابكار بیم دارند زیرا آنها كه رنگی ثابت هم از بد یا خوب به خود گرفته اند تكلیف مردم در معاشرت آنها روشن است ولی مشكل مواجهه با منافق است.
ریاء در دنیا از عوامل مهلك و معاصی خطرناك است و لذا در صف نفاق برده شده زیرا نتیجه اش نفاق و شقاق و انحراف خلق است.
آیاتی بسیار در این باره هست كه چون ما در مكتب اسلام در فصل رذایل اخلاقی درباره هر دو از این دو صفت از كتاب، سنت و اجتماع بحث كرده ایم اینجا نمی خواهم از موضوع خارج شده بلكه فقط منظور سبك تعلیم و تربیت امام صادق را خواستم به نظر برسانم.
در مكتب جعفری درباره ریاء احادیث زیاد صادر شده و بسیار مذمت فرموده و اصحاب و شاگردان خود را از این عمل زشت برحذر ساخته است.
یكجا می فرماید: كل ریاء شرك زیرا قصد عبادت تقرب به خداست و در ریائی كه منظور تهیه وجهه ملی است دیگری در نظر است و آن شرك با خدا می باشد تقربی حاصل
[ صفحه 395]
نمی گردد بلكه نیروی الهی را در خلق جستجو می كند و نفع و ضرر خود را از غیر از خدا می طلبد آنگاه می فرماید انه من عمل للناس كان ثوابه علی الناس كاری را كه ریاكاری برای مردم كند ثواب آن كار هم مال مردم است یعنی خودش حمالی بوده بی اجر كه از آن استفاده نمی كند و من عمل لله كان ثوابه علی الله و كسی كه كاری را برای خدا انجام دهد ثوابش را خدا می دهد به یكی دیگر از اصحابش می فرماید در تفسیر آیه شریفه
فمن كان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا و لا یشرك بعبادة ربه احدا یعنی هر كس امیدوار به دیدار حق باشد باید عمل صالح و درست انجام دهد و كسی را شریك معبود خود قرار ندهد در تفسیر آن فرموده الرجل یعمل شیئا من الثواب لا یرید به وجه الله انما یطلب تزكیة الناس یشتهی ان تسمع به الناس فهذا الذی اشرك بعبادة ربه.
كسی كه عملی را برای ثواب كند ولی ثواب آن را غیر از بخواهد خود را برای مردم تزكیه می كند نه برای خدا چه می خواهد مردم ببیند نه آنكه قصد حقیقی آن خدا باشد و لذا این شرك در عبادت است.
باز فرمود ما من عبد اسر خیرا فذهبت الایام حتی یظهر الله له خیرا و ما من عبد یسر شرا فذهبت به الایام حتی یظهر الله له شرا [1] .
هر بنده ای كه كار خیری در سر پنهانی مبادرت كند بالاخره روزگار آن خیر را به خودش بر می گرداند و هر بنده ای در پنهانی عمل شری كند روزگار آن شر را به او بازمی گرداند و ظاهر می سازد و نمی گذارد مكتوم بماند.
قرض كرده های تو در نزد پروردگار
تا هر كدام روز كه باشد ادا كند
قال (ع) ما یصنع احدكم ان یظهر حسنا و یسر سیئا الیس یرجع الی نفسه فیعلم ان لیس كذلك و الله عزوجل یقول بل الانسان علی نفسه بصیرة
خداوندی بینای بندگانست در هر حال سر و علن و خفا و آشكاری برای او نیست هر عملی اثری دارد در سر باشد علنا آشكار گردد علنی باشد سرا نتیجه می بخشد.
فرموده هر كدام از شماها كه مرتكب عملی شدید و بخواهید آن را ظاهر سازید یا عملی كنید كه ظاهر آن با باطن آن مخالف باشد بدانند كه بازگشت آن به خود شماست اگر خوب شد اثر نیكو دارد و اگر بد شد اثر بد می نماید و این حسن و قبح در نیت است چه
[ صفحه 396]
عمل عمل است اساس ریا و تظاهر و شرك در نیت ممتاز می گردد یك درهم به فقیر دادن برای ریا یا دو ركعت نماز برای دیدن مردم خواندن از نظر عمل فرق نمی كند ماهیت آن در نیت است كه اگر برای خدا شد اثری نیكو و ثوابی بجا می گذارد و اگر برای خلق باشد زحمتش با عامل ریاكار و ثوابش با شخص منظور است و لذا قرآن می فرماید انسان بر نفس خود بصیر است و بینائی دارد كه می داند این عمل با چه نیتی انجام شده است.
عیب مردم مكن ای زاهد فرخنده سرشت
هر كسی آن درود عاقبت كار كه كشت
اینجاست كه تربیت نفسانی و هدایت افكار به میان می آید - می فرماید اندیشه ها را پاك كنید افكار را مهذب نمائید - نیت را خالص گردانید تا كار شما اثری نیكو برای شما بجا گذارد.
امام صادق فرمود ان السریره اذا صحت قویت العلانیه كار پنهانی اگر درست بوده و برای خدا بوده خدای عالم قاهر دانا آن را در علنی و آشكار تجلی می دهد - چه خداوند است كه از ضمایر خلق و اندیشه مردم خبر دارد و از این جهت گفته اند:
تو نیكی می كن و در دجله انداز
كه ایزد در بیابانت دهد باز
اما وقتی كار برای ریا و تظاهر و طلب وجهه ملی و خود نشان دادن و خودستائی باشد اثری بجا نخواهد گذاشت و خداوند كه شاهد و ناظر در كارها و اندیشه های سروعلن است اگر نیت پاك و خلوص ارادت دید آن را ذخیره روز واپسین بنده می نماید و مقام و منزلت او را هم در نظر مردم بزرگ می دارد و عزیز و محترم می گرداند.
قال (ع) من اراد الله بالقلیل من عمله اظهر الله له اكثر مما اراد و من اراد الناس بالكثیر من عمله فی تعب من بدنه و سهر من لیله ابی الله عزوجل ان یقلله فی عین من سمعه.
فرموده هر كس نیت او خالص باشد عمل كم او زیاد تجلی نماید و اگر نیتش مشوب به ریا باشد عمل كثیرش قلیل نماید و خود را در تعب می اندازد فرمود هر كس در یك صبحگاهی خدا را به خلوص ارادت یاد كند خداوند عمل كم او را در چشم و گوش مردم بزرگ می نماید و تجلی دهد.
از اهمیت مكتب جعفری تجزیه و تحلیل مطالب است كه علاوه بر اصولی كه پدرش
[ صفحه 394]
تدریس فرمود او یك یك مواد اخلاقی را از هم مجزا نموده و ترجمه لفظی و معنوی اجتماعی كرد و نتیجه نهائی آن را آموخت.
در این ماده كه از رذایل اخلاقی است می فرماید ریاء درخواست یك مقام و منزلتی است در قلوب مردم به یك امر خیری به عبارت دیگر كاری كند در نظر خلق كه او را مرد خوب و نیكوكار بشناسند و قدر و منزلت اخلاقی برای او قائل شوند و این ریاها و عمل های ریائی او را وجیهه المله نماید تا روزی از آن مقام تصوری در دل های مردم استفاده مقام بالاتری نماید این عمل ریا در آثار مادی بیشتر تظاهر دارد مثلا لباس زهاد را می پوشند تا خود را زاهد معرفی كند حركات و سكنات و وجنات خود را چون نیكوكاران و پارسایان نشان می دهد تا خود را در آن صف جا زند ولی در حقیقت غیر از این صورت صورتی دیگر دارد.
مردمان كین جلوه در محراب و منبر می كنند
چون به خلوت می روند آن كار دیگر می كنند
در نظر نویسنده كتاب چون با این وضع و محاذات بسیار روبرو شده معتقد است بدترین صفات آدمی دورنگی و دوروئی و اختلاف ظاهر و باطن است زیرا این نفاق است كه بسیاری را فریب می دهد و راه حق را منحرف می سازد و مجاز و حقیقت را در ظاهر به هم مشتبه می نماید و لذا این بنده به قدری كه از آدم دورو و منافق بر حذر می باشد از مرد متجاهر به فسق و فاجر و نابكار بیم دارند زیرا آنها كه رنگی ثابت هم از بد یا خوب به خود گرفته اند تكلیف مردم در معاشرت آنها روشن است ولی مشكل مواجهه با منافق است.
ریاء در دنیا از عوامل مهلك و معاصی خطرناك است و لذا در صف نفاق برده شده زیرا نتیجه اش نفاق و شقاق و انحراف خلق است.
آیاتی بسیار در این باره هست كه چون ما در مكتب اسلام در فصل رذایل اخلاقی درباره هر دو از این دو صفت از كتاب، سنت و اجتماع بحث كرده ایم اینجا نمی خواهم از موضوع خارج شده بلكه فقط منظور سبك تعلیم و تربیت امام صادق را خواستم به نظر برسانم.
در مكتب جعفری درباره ریاء احادیث زیاد صادر شده و بسیار مذمت فرموده و اصحاب و شاگردان خود را از این عمل زشت برحذر ساخته است.
یكجا می فرماید: كل ریاء شرك زیرا قصد عبادت تقرب به خداست و در ریائی كه منظور تهیه وجهه ملی است دیگری در نظر است و آن شرك با خدا می باشد تقربی حاصل
[ صفحه 395]
نمی گردد بلكه نیروی الهی را در خلق جستجو می كند و نفع و ضرر خود را از غیر از خدا می طلبد آنگاه می فرماید انه من عمل للناس كان ثوابه علی الناس كاری را كه ریاكاری برای مردم كند ثواب آن كار هم مال مردم است یعنی خودش حمالی بوده بی اجر كه از آن استفاده نمی كند و من عمل لله كان ثوابه علی الله و كسی كه كاری را برای خدا انجام دهد ثوابش را خدا می دهد به یكی دیگر از اصحابش می فرماید در تفسیر آیه شریفه
فمن كان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا و لا یشرك بعبادة ربه احدا یعنی هر كس امیدوار به دیدار حق باشد باید عمل صالح و درست انجام دهد و كسی را شریك معبود خود قرار ندهد در تفسیر آن فرموده الرجل یعمل شیئا من الثواب لا یرید به وجه الله انما یطلب تزكیة الناس یشتهی ان تسمع به الناس فهذا الذی اشرك بعبادة ربه.
كسی كه عملی را برای ثواب كند ولی ثواب آن را غیر از بخواهد خود را برای مردم تزكیه می كند نه برای خدا چه می خواهد مردم ببیند نه آنكه قصد حقیقی آن خدا باشد و لذا این شرك در عبادت است.
باز فرمود ما من عبد اسر خیرا فذهبت الایام حتی یظهر الله له خیرا و ما من عبد یسر شرا فذهبت به الایام حتی یظهر الله له شرا [1] .
هر بنده ای كه كار خیری در سر پنهانی مبادرت كند بالاخره روزگار آن خیر را به خودش بر می گرداند و هر بنده ای در پنهانی عمل شری كند روزگار آن شر را به او بازمی گرداند و ظاهر می سازد و نمی گذارد مكتوم بماند.
قرض كرده های تو در نزد پروردگار
تا هر كدام روز كه باشد ادا كند
قال (ع) ما یصنع احدكم ان یظهر حسنا و یسر سیئا الیس یرجع الی نفسه فیعلم ان لیس كذلك و الله عزوجل یقول بل الانسان علی نفسه بصیرة
خداوندی بینای بندگانست در هر حال سر و علن و خفا و آشكاری برای او نیست هر عملی اثری دارد در سر باشد علنا آشكار گردد علنی باشد سرا نتیجه می بخشد.
فرموده هر كدام از شماها كه مرتكب عملی شدید و بخواهید آن را ظاهر سازید یا عملی كنید كه ظاهر آن با باطن آن مخالف باشد بدانند كه بازگشت آن به خود شماست اگر خوب شد اثر نیكو دارد و اگر بد شد اثر بد می نماید و این حسن و قبح در نیت است چه
[ صفحه 396]
عمل عمل است اساس ریا و تظاهر و شرك در نیت ممتاز می گردد یك درهم به فقیر دادن برای ریا یا دو ركعت نماز برای دیدن مردم خواندن از نظر عمل فرق نمی كند ماهیت آن در نیت است كه اگر برای خدا شد اثری نیكو و ثوابی بجا می گذارد و اگر برای خلق باشد زحمتش با عامل ریاكار و ثوابش با شخص منظور است و لذا قرآن می فرماید انسان بر نفس خود بصیر است و بینائی دارد كه می داند این عمل با چه نیتی انجام شده است.
عیب مردم مكن ای زاهد فرخنده سرشت
هر كسی آن درود عاقبت كار كه كشت
اینجاست كه تربیت نفسانی و هدایت افكار به میان می آید - می فرماید اندیشه ها را پاك كنید افكار را مهذب نمائید - نیت را خالص گردانید تا كار شما اثری نیكو برای شما بجا گذارد.
امام صادق فرمود ان السریره اذا صحت قویت العلانیه كار پنهانی اگر درست بوده و برای خدا بوده خدای عالم قاهر دانا آن را در علنی و آشكار تجلی می دهد - چه خداوند است كه از ضمایر خلق و اندیشه مردم خبر دارد و از این جهت گفته اند:
تو نیكی می كن و در دجله انداز
كه ایزد در بیابانت دهد باز
اما وقتی كار برای ریا و تظاهر و طلب وجهه ملی و خود نشان دادن و خودستائی باشد اثری بجا نخواهد گذاشت و خداوند كه شاهد و ناظر در كارها و اندیشه های سروعلن است اگر نیت پاك و خلوص ارادت دید آن را ذخیره روز واپسین بنده می نماید و مقام و منزلت او را هم در نظر مردم بزرگ می دارد و عزیز و محترم می گرداند.
قال (ع) من اراد الله بالقلیل من عمله اظهر الله له اكثر مما اراد و من اراد الناس بالكثیر من عمله فی تعب من بدنه و سهر من لیله ابی الله عزوجل ان یقلله فی عین من سمعه.
فرموده هر كس نیت او خالص باشد عمل كم او زیاد تجلی نماید و اگر نیتش مشوب به ریا باشد عمل كثیرش قلیل نماید و خود را در تعب می اندازد فرمود هر كس در یك صبحگاهی خدا را به خلوص ارادت یاد كند خداوند عمل كم او را در چشم و گوش مردم بزرگ می نماید و تجلی دهد.
[1] كتاب كافي باب رياء نقل از امام الصادق علامه مظفر ص 27 ج 1.