کد مطلب:2652 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:366
شیطان
شیطان
یك نكته كه لازم است اینجا توضیح داده شود این است: ممكن است برخی
مجموعه آثاراستادشهیدمطهری، ج 14، ص: 210
خیال كنند كه اهریمن در كیش زردشتی با شیطان در دین اسلام فرقی ندارد؛ یعنی اگر اهریمن را مخلوق اهورامزدا بدانیم مساوی می شود با شیطان كه از نظر اسلام مخلوق خدا و عامل بدیهاست.
ولی این طور نیست. شیطان از نظر اسلام نقشی در آفرینش اشیاء ندارد. در اسلام خلقت هیچ چیزی به شیطان نسبت داده نمی شود. در اسلام اصلًا چنین اندیشه ای وجود ندارد كه در نظام خلقت، موجودات نامطلوبی هست و می بایست نباشد و چون هست پس از یك موجود پلید ناشی شده است. از نظر اسلام همه اشیاء با دست قدرت خداوند به وجود آمده است و هرچه آفریده خوب و نیك آفریده است: «الَّذی احْسَنَ كُلَّ شَیْ ءٍ خَلَقَهُ» «1»، «رَبُّنَا الَّذی اعْطی كُلَّ شَیْ ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی » «2»
.
قلمرو شیطان از نظر اسلام تشریع است نه تكوین؛ یعنی شیطان فقط می تواند فرزند آدم را وسوسه كند و به گناه تشویق كند، شیطان بیش از حد دعوت كردن، سلطه و قدرتی بر انسان ندارد: «وَ ماكانَ لِیَ عَلَیْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ الّا انْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لی» «3»
.
ماهیت شیطان هرچه باشد، انسان بودن انسان به این است كه صاحب عقل و اراده و قوه انتخاب است. انتخاب وقتی ممكن است كه در مرحله اول عقل و تشخیصی باشد و در مرحله دوم دو راه ممكن در جلو انسان باشد. هر كدام از این دو ركن اگر نباشد، اختیار و انتخاب و در واقع انسانیتی در كار نیست: «انّا خَلَقْنَا الْانْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ امْشاجٍ نَبْتَلیهِ فَجَعَلْناهُ سَمیعاً بَصیراً. انّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ امّا شاكِراً وَ امّا كَفوراً» «4»
.
وسوسه نفس امّاره و شیطان، شرط اختیار و انتخاب و انسانیت انسان است.
همان طوری كه دعوت به خیر هست و الهامات خیر هست، باید وسوسه شر هم باشد تا انسان یكی از ایندو را «انتخاب» كند و گامی در راه انسانیت كه راه انتخاب و اختیار است بردارد. به قول مولانا:
در جهان دو بانگ می آید به ضد تا كدامین را تو باشی مستعد
مجموعه آثاراستادشهیدمطهری، ج 14، ص: 211
آن یكی بانگش نشور اتقیا وآن دگر بانگش نفور اشقیا
شیطان و یا جن در قرآن در عرض موجودات طبیعی است نه در عرض ملائكه و فرشتگان. ملائكه از نظر قرآن رسولان و مأموران پروردگارند و در نظام آفرینش كارگزاری می كنند، ولی جن و شیطان هیچ نقشی در كار خلقت ندارند، از این جهت مثل موجودات زمینی می باشند. از اینجا می توان فهمید كه اندیشه مخلوقات بد و ناشایست و اینكه نظام آفرینش ناقص است به هیچ وجه در اندیشه های قرآنی راه ندارد.
در اینجا لازم است از فرصت استفاده كرده، تذكر دهیم كه گاهی در ترجمه های فارسی آیات قرآن و یا احادیث، كلمه شیطان به «دیو» و یا «اهریمن» ترجمه می شود. البته این ترجمه صحیح نیست. كلمه شیطان معادل فارسی ندارد، لهذا باید عین این كلمه یا كلمه ابلیس كه در عربی معادل آن است آورده شود. دیو یا اهریمن به مفهوم حقیقی، از نظر قرآن به هیچ وجه وجود خارجی ندارد و مغایر مفهوم شیطان است كه در قرآن آمده است.
یك نكته كه لازم است اینجا توضیح داده شود این است: ممكن است برخی
مجموعه آثاراستادشهیدمطهری، ج 14، ص: 210
خیال كنند كه اهریمن در كیش زردشتی با شیطان در دین اسلام فرقی ندارد؛ یعنی اگر اهریمن را مخلوق اهورامزدا بدانیم مساوی می شود با شیطان كه از نظر اسلام مخلوق خدا و عامل بدیهاست.
ولی این طور نیست. شیطان از نظر اسلام نقشی در آفرینش اشیاء ندارد. در اسلام خلقت هیچ چیزی به شیطان نسبت داده نمی شود. در اسلام اصلًا چنین اندیشه ای وجود ندارد كه در نظام خلقت، موجودات نامطلوبی هست و می بایست نباشد و چون هست پس از یك موجود پلید ناشی شده است. از نظر اسلام همه اشیاء با دست قدرت خداوند به وجود آمده است و هرچه آفریده خوب و نیك آفریده است: «الَّذی احْسَنَ كُلَّ شَیْ ءٍ خَلَقَهُ» «1»، «رَبُّنَا الَّذی اعْطی كُلَّ شَیْ ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی » «2»
.
قلمرو شیطان از نظر اسلام تشریع است نه تكوین؛ یعنی شیطان فقط می تواند فرزند آدم را وسوسه كند و به گناه تشویق كند، شیطان بیش از حد دعوت كردن، سلطه و قدرتی بر انسان ندارد: «وَ ماكانَ لِیَ عَلَیْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ الّا انْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لی» «3»
.
ماهیت شیطان هرچه باشد، انسان بودن انسان به این است كه صاحب عقل و اراده و قوه انتخاب است. انتخاب وقتی ممكن است كه در مرحله اول عقل و تشخیصی باشد و در مرحله دوم دو راه ممكن در جلو انسان باشد. هر كدام از این دو ركن اگر نباشد، اختیار و انتخاب و در واقع انسانیتی در كار نیست: «انّا خَلَقْنَا الْانْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ امْشاجٍ نَبْتَلیهِ فَجَعَلْناهُ سَمیعاً بَصیراً. انّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ امّا شاكِراً وَ امّا كَفوراً» «4»
.
وسوسه نفس امّاره و شیطان، شرط اختیار و انتخاب و انسانیت انسان است.
همان طوری كه دعوت به خیر هست و الهامات خیر هست، باید وسوسه شر هم باشد تا انسان یكی از ایندو را «انتخاب» كند و گامی در راه انسانیت كه راه انتخاب و اختیار است بردارد. به قول مولانا:
در جهان دو بانگ می آید به ضد تا كدامین را تو باشی مستعد
مجموعه آثاراستادشهیدمطهری، ج 14، ص: 211
آن یكی بانگش نشور اتقیا وآن دگر بانگش نفور اشقیا
شیطان و یا جن در قرآن در عرض موجودات طبیعی است نه در عرض ملائكه و فرشتگان. ملائكه از نظر قرآن رسولان و مأموران پروردگارند و در نظام آفرینش كارگزاری می كنند، ولی جن و شیطان هیچ نقشی در كار خلقت ندارند، از این جهت مثل موجودات زمینی می باشند. از اینجا می توان فهمید كه اندیشه مخلوقات بد و ناشایست و اینكه نظام آفرینش ناقص است به هیچ وجه در اندیشه های قرآنی راه ندارد.
در اینجا لازم است از فرصت استفاده كرده، تذكر دهیم كه گاهی در ترجمه های فارسی آیات قرآن و یا احادیث، كلمه شیطان به «دیو» و یا «اهریمن» ترجمه می شود. البته این ترجمه صحیح نیست. كلمه شیطان معادل فارسی ندارد، لهذا باید عین این كلمه یا كلمه ابلیس كه در عربی معادل آن است آورده شود. دیو یا اهریمن به مفهوم حقیقی، از نظر قرآن به هیچ وجه وجود خارجی ندارد و مغایر مفهوم شیطان است كه در قرآن آمده است.