کد مطلب:28738 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:137
لا تَرَی الجاهِلَ إلّا مُفرِطاً أو مُفَرِّطاً.[1]. نادان را جز افراطكار یا تفریطگر نخواهی یافت. چنین است كلام حضرت باقرعلیه السلام كه ریشه تندروی خوارج و موضع افراطگرایانه آنان را جهل تلقّی كرده است. اسماعیل جُعْفی می گوید:از امام باقرعلیه السلام درباره آن مقدار از دین كه حتماً باید هر كسی بداند پرسیدم. فرمود: الدّینُ واسِعٌ، ولكِنَّ الخَوارِجَ ضَیَّقوا عَلی أنفُسِهِم مِن جَهلِهم.[2]. دین، گسترده است؛ ولی خوارج به خاطر نادانی خود، آن را بر خویش تنگ ساختند. این همان نكته ای است كه امام علی علیه السلام در تحلیل روانی و فكری خوارج و علّت تندروی ها و گرایش های افراطی آنان بر آن تأكید ورزیده و فرموده است: ... ولكِن مُنیتُ بِمَعشَرٍ أخِفّاءِ الهامِ، سُفَهاءِ الأَحلامِ.[3]. ... امّا به جماعتی سبُكْ مغز و بی خِرَد، مبتلا شده ام. و در كلامی دیگر، خطاب به آنان فرمود: وأنتُم - وَاللَّهِ - مَعاشِرُ أخِفّاءُ الهامِ سُفَهاءُ الأَحلامِ.[4]. شما - به خدا سوگند - جماعتی سبُكْ مغز و نابخردید. و در سخن والایی، آن هنگام كه آهنگ بیدار كردن آنان را داشته است، ضمن روشنگری، حقایقی به آنان سفارش می كند كه از لجاجت و عمل كردن از سر جهالت دست بردارند و راه اعتدال جویند و سپس به چگونگی خُلق و خوی آنان اشاره كرده، می فرماید: ثُمَّ أنتُم شِرارُ النّاسِ، ومَن رَمی بِهِ الشَّیطانُ مَرامِیَهُ، وضَرَبَ بِهِ تیهَهُ، وسَیَهلِكُ فِیَّ صِنفانِ:مُحِبٌّ مُفرِطٌ یَذهَبُ بِهِ الحُبُّ إلی غَیرِ الحَقِّ، ومُبغِضٌ مُفرِطٌ یَذهَبُ بِهِ البُغضُ إلی غَیرِ الحَقِّ. وخَیرُ النّاسِ فِیَّ حالاً النَّمَطُ الأَوسَطُ، فَالزَموهُ.[5]. پس، شما بدترین مردم هستید كه شیطان، تیرهای خود را به سویتان افكنده و آواره گم راهی تان ساخته است. زود است كه در [ پیوند با] من، دو گروه هلاك شوند:دوستِ افراط پیشه كه دوستیِ من او را به غیر حق كشانَد؛ و دشمنِ زیاده ورز كه دشمنیِ من، وی را از حق، دور سازد. نیك حال ترین مردم در [ پیوند با ]من، كسانی هستند كه راه میانه در پیش گیرند. پس همراهِ ایشان باشید.
در ریشه یابی جریان تعمّق، جهل را باید آغازین عامل برشمرد. در روایات اسلامی بر این نكته تصریح شده است. علی علیه السلام افراط و تفریط، و تندروی و كندروی را برخاسته از جهل دانسته و فرموده است: