کد مطلب:330025 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:360
پیشگفتار
نگاهی بر زندگی نویسنده كتاب كافی
برای اینكه نگاهی با بصیرت ، بیشتر این كتاب را مطالعه كنیم ، لازم است در این مقدمه به امور زیر توجه شود:
مؤ لف و نویسنده كتاب ارزشمند ((كافی )) (كه شامل اصول كافی در دو جلد، و فروع كافی در پنج جلد، و روضه كافی در یك جلد است ) عالم و محدث كبیر قرن دوم و سوم ، ثقه الاسلام ابوجعفر، محمد بن یعقوب بن اسحاق كلینی رازی (ره ) است .
این عالم بزرگ در قرن دوم و هجری در روستای ((كلین )) (بر وزن حسین ) دیده به جهان گشود، این روستا هم اكنون ، معروف است و در 38 كیلومتری جنوب غربی شهر ری می باشد، و حدود پنج كیلومتر با جاده قم ، فاصله دارد، مقبره پدرش ((شیخ یعقوب كلینی )) (ره ) در همین روستا است .
از این روستا، فقهاء و محدثین بزرگی برخاسته اند كه از جمله آنها محمد بن یعقوب كلینی (مؤ لف كتاب كافی )، و دائی او مرحوم ((علان )) می باشند، مرحوم می باشند، مرحوم كلینی در روستای كلین می زیست ، و به شهر ری رفت و آمد می كرد، و به عنوان شیخ و پیشوای شیعیان ، شناخته می شد و سپس به بغداد، مسافرت كرد و در آنجا به تدریس و فتوا اشتغال داشت .
سال تولد مرحوم كلینی ، معلوم نیست ، ولی در سال وفات او بعضی گویند در سال 329 ه .ق بوده و بعضی سال 328 و سال 330 را ذكر كرده اند.
جالب توجه اینكه : مرحوم كلینی (ره ) در عصر نواب خاص حضرت ولی عصر (عج )(1) می زیست .
و نظر به اینكه : رحلت آخرین نایب خاص امام زمان (عج ) یعنی ((علی بن محمد سمیری )) در شعبان سال 329 ه .ق بوده است ، بدست می آید كه مرحوم كلینی (ره ) همان سال یا یك سال قبل یا بعد، از دنیا رفته ، بنابراین كتاب كافی (اصول و فروغ و روضه ) را در عصر نواب اربعه نوشته است ، و به نظر می رسد كتاب كافی را توسط نایبان خاص امام عصر(عج )بر آن حضرت ، عرضه كرده باشد، و به نقل بعضی ، آن حضرت فرموده : الكافی كاف لشیعتنا: ((كتاب كافی برای شیعیان ما كافی است .))
سال تاءلیف كتاب كافی ، معلوم نیست ، ولی نقل شده كه این كتاب در طول بیست سال ، تحریر یافته است .
مرقد شریف مرحوم كلینی ، در باب الكوفه بغداد است ، و هم اكنون در جانب شرقی دجله كرخ رود قرار گرفته و بین سنی و شیعه شهرت دارد، و محل زیارت شیعیان و سایر مسلمانان می باشد.
مرحوم كلینی (ره ) غیر از كافی ، تاءلیفات دیگری نیز داشته است ، و شاگردان برجسته ای از مكتب او برخاستند.
در شاءن و مقام او علمای بزرگ ، سخنانی گفته اند، و او را به عنوان امین اسلام ، راهنمای اعلام ، پیشتاز علمای پیشین ، و مورد اطمینان و اتفاق همگان ، یاد كرده اند.
عالم بزرگ محمد تقی مجلسی (ره ) در شاءن او می گوید:
((حق این است كه در میان علمای شیعه مانند كلینی نیامده است و هر كه در روایاتی كه او نقل كرده و تنظیم نموده ، دقت كند، در می یابد كه او از جانب خداوند، مورد تاءیید بوده است .))
دانشمند معروف اهل تسنن ، ابن اثیر در شاءن او می گوید:
((مرحوم كلینی به شیعیان دوازده امامی ، در قرن سوم ، زندگی تازه ای بخشید، و عالم و پیشوای مشهور در آن مذهب است )).
و علامه مجلسی (ره ) می گوید: ((مرحوم كلینی شیخ راستین ، مورد اطمینان اسلام ، مورد قبول طوائف مختلف مردم ، مورد ستایش شیعه و سنی می باشد)).
نجاشی می گوید: ((او در زمان خود، شیخ و پیشوای شیعه در دری بود، و حدیث را از همه بیشتر، ضبط كرده ، و بیشتر از همه ، مورد اعتماد است )).(2)
شیخ كلینی ، مجدد مذهب در قرن سوم
در میان مسلمانان و تاریخ نگاران اسلام ، مشهور است كه : ((خداوند متعال ، برای تجدید حیات آئین ناب اسلام ، در سرآغاز هر قرنی یك شخصیت برجسته ای را بر می انگیزد، تا وحدت و قدرت و شكوه و غنای فرهنگ اسلام را در سطح عمیق و وسیعی ، تحت پرچم شكوهمند اسلام ، آشكار سازد و او را به عنوان ((مجدد مذهب )) (تجدید كننده اسلام در آن قرن ) نام می برند، از نظر تاریخ نویسان شیعه دوازده امامی ، مجدد مذهب امامیه ، در آغاز قرن اول هجرت ، حضرت امام باقر(ع )بود، و در آغاز قرن دوم هجرت ، حضرت امام رضا(ع ) بود، و در آغاز قرن سوم ، ثقه الاسلام محمد بن یعقوب (معروف به شیخ كلینی ) بوده است ... و در آغاز قرن 13 هجرت آیت الله العظمی ((وحید بهبهانی )) (متوفی 1205) بود، و در آغاز قرن چهاردهم ، آیت الله العظمی سید محمد حسن شیرازی ، معروف به ((میرزای شیرازی )) (ره ) (متوفی 1312 ه .ق ) بود.
و در آغاز قرن پانزدهم ، مجدد مذهب ، حضرت امام خمینی (ره ) بوده است .
بنابراین ، از این رهگذر نیز به مقام بزرگ صاحب كتاب كافی ، ثقفة الاسلام محمدبن یعقوب كلینی (ره ) پی می بریم ، كه پس از امامان معصوم (ع ) نخستین مجدد مذهب در تاریخ تشیع بوده است .
عظمت كتاب كافی از جهات مختلف
كتاب كافی ، بعد از قران و نهج البلاغه و صحیفه سجادیه ، از شریفترین ، معتبرترین ، منظمترین ، و كاملترین و جامعترین كتب اسلامی است و از جهات گوناگون مانند: اعتبار، محتوا، سبقت ، نظم و فن كتابت و... و از امتیاز بسیار بالایی برخوردار می باشد، و حتی از مدارك نهج البلاغه می باشد.
علمای بزرگ از صدر تاكنون ، با عالیترین تعبیرات ، از این كتاب شریف ، یاد كرده اند:
عالم بزرگ ، شیخ مفید (متوفی 413 ه .ق ) می گوید:
((كتاب كافی در ردیف با عظمت ترین كتب شیعه ، و سودمندترین آنها است .))
شهید اول (صاحب لمعه ) می گوید: ((كتاب كافی در علم حدیث است ، و علمای شیعه دوازده امامی ، مانندش را ننوشته اند.))
شهید ثانی ((صاحب شرح لمعه )) می گوید: كتاب كافی سرچشمه زلال و صافی است كه به جان خودم ، هیچ نویسنده ای نظیرش را تحریر ننموده ، و بیانگر عظمت مقام مرحوم كلینی است .))
علامه مجلسی (ره ) می گوید: ((كتاب كافی ، اصول ریشه های اسلام را، بهتر از همه كتب ، ثبت و جمع كرده ، و نیكوترین و عظیمترین تاءلیفات فرقه ناجیه (شیعه دوازده امامی )می باشد.))
علامه فیض كاشانی (ره ) می گوید: ((كتاب كافی ، شریفترین و كاملترین و جامعترین كتب است ، زیرا كه در میان آنها در بر گیرنده اصول اسلام و خالی از عیب و زوائد است ))(3)
از مجموع گفتار علمای بزرگ در شان كتاب كافی ، و با دقت و مطالعه در كتاب كافی ، بدست می آید كه این كتاب از جهات گوناگون دارای امتیازات است :
از جهت اعتباز؛ در عالی ترین سطح اعتبار است ، به گونه ای كه عالم بزرگ ((سید بن طاووس )) می گوید: معاصر بودن مرحوم كلینی (ره ) با نواب خاص امام زمان (عج )، برای ما راهی باز می كند كه نوشتجات او تواءم با حقیقت بدانیم .
از جهت محتوا؛ این كتاب شامل 16119 حدیث است ، و طبق شمارش دقیق بعضی از بزرگان ، شامل 15176 حدیث می باشد، كه اگر آن را با شش كتاب صحیح اهل تسنن (صحاح سته ) مقایسه كنیم ، بیش از دو برابر آن شش كتاب ، دارای حدیث است ، ابن تیمیه (یكی از دانشمندان معروف اهل تسنن ) می گوید: ((مجموع احادیث صحیح بخاری و صحیح مسلم از هفت هزار كمتر است .))
و از نظر كیفیت ، احادیث كتاب كافی در اصول عقائد و فروغ و اخلاقیات و همه ابعاد مختلف اسلامی ، در حد اعلا قرار گرفته ، چنانكه بر صاحب نظران پوشیده نیست .
از جهت سبقت و قدمت ، چنانكه وقدمت ، چنانكه گفتیم ، كتاب كافی در اواخر قرن دوم و اوائل قرن سوم نوشته شده ، و نزدیكترین كتب و متون شیعه دوازده امامی ، به امامان معصوم (علیهم السلام ) است ، زیرا ((كتب اربعه )) (كافی ، من لایحضره الفقیه ، استبصار و تهذیب ) كه متون اصلی احادیث مذهب تشیع است ، از قدیمترین كتابهای شیعه می باشد، و در میان آنها، كتاب كافی از سه كتاب مذكور مقدمتر نوشته شده است .(4) و از نظم و ترتیب و تبویب ، نیز این كتاب از بهترین اسلوب تدوین برخوردار است ، و هر حدیثی را در باب مخصوص خود ذكر نموده است .
بعضی از محققین گفته اند: ((روش مرحوم كلینی در ترتیب و تنظیم هر باب و عنوان ، این است كه حدیث درست و روشنتر را در اول هر باب قرار داده و سپس احادیث دیگر را ذكر نموده است ، و همه احادیث جز اندكی - را با سلسله سند، تا به امام معصوم (ع ) برسد، ذكر می كند.
به هر حال ، این كتاب در این جهت نیز، دارای اتقان و استحكام ویژه ای است و دانشمندان را در راه وصول به امور مختلف دینی ، كمك و راهنمائی قابل توجه می كند.
براستی ؛ هزاران درود و آفرین بر روان پاك تیزبین آیت الحق ، عالم بزرگ و زاهد سترگ جهان اسلام ثقة الاسلام ((شیخ محمد بن كلینی )) (رضوان خدا بر او) باد، كه با زحمات طاقت فرسای بیست ساله خود، كتابی جاویدان از خود به یادگار گذاشت ، كه تا قیامت ، زنده و در سطح اعلا قرار دارد، كتابی كه یكی از مدارك مهم ((نهج البلاغه )) است ، كتابی كه مانند آبشار زلال و پر آب و شیرین ، از قرن سوم تاكنون ، همواره كام تشنگان علوم آل محمد(ص ) را سیراب كرده ، و چون خورشیدی تابان است كه بر تارك فرهنگ ناب اسلام می درخشد، و علمای برجسته از آبشخور صاف آن بهره مند شده اند، و چون پروانه در حول این شمع و مشعل روشن الهی ، بوده اند، و از این خرمن فضل و كمال ، خوشه ها چیده اند.
كتاب حاضر
این كتاب ، چنانكه از اسمش پیدا است ، ((داستانهای اسلامی از اصول كافی )) است ، كه شامل 458 داستان از داستانهای : عقیدتی ، فرهنگی ، اخلاقی ، اقتصادی ، سیاسی ، و سایر رشته های علوم اسلامی از كتاب اصول كافی است ، كه به قلم روان فارسی ، برای عموم مردم ، نگاشته شده ، تا سایر مردمی كه در سطوح مختلف هستند بتوانند از خرمن فیض كتاب كافی ، بهره ببرند، و درسهای سودمند اخلاقی و علمی اسلامی را بیاموزند، و در حقیقت این كتاب ، سیری در كتاب شریف اصول كافی است همانند سیر قایق نشینی كه در گستره اقیانوسهای زیبای جهان ، به سیاحت می پردازند و از مواهب آن بهره مند می شود(5)
كتاب اصول كافی ، در دو جلد (به قطع وزیری ) در چاپهای مختلف ، منتشر شده است ، كه شامل هشت كتاب ذیل می باشد:
1- كتاب العقل و الجهل (پیرامون بینش و شناخت ، و جهل و ناآگاهی ).
2- كتاب فضل العلم (برتری و امتیاز علم و دانش ).
3- كتاب التوحید (پیرامون خدایابی و خداشناسی ).
4- كتاب الحجة (پیرامون نبوت ، ولایت و امامت ).
5- كتاب الایمان و الكفر (پیرامون مطالب مختلف در رابطه با ایمان و كفر، ثواب گناه ، و امور اخلاقی ).
6- كتاب الدعا (پیرامون دعا و نیایش ).
7- كتاب فضل القران (پیرامون قران ، از نظرات گوناگون ).
8- كتاب العشرة (پیرامون آئین زندگی و روابط اخلاقی ).
این كتاب شامل 458 داستان از داستانهای برگزیده از اصول كافی است (با توجه به اینكه اصول كافی ، دو جلد و محتوی هشت كتاب مذكور است .)
از آنجا كه داستانها، از كتاب ارزشمند و اصیل ((اصول كافی ))، حقیقی و سازنده است ، و از آنجا كه امیرمؤ منان علی (ع )فرمود: ((روحوا انفسكم ببدیع الحكمة ، فانها تكل الابدان فانها شكل الابدان .))
((جان و روان خود را با شگفتیهای رحمت ، آرامش دهید، زیرا جانها همانند تن ها، خسته می شوند)) (اصول كافی ، ج 1،ص 48).
و از آنجا كه این داستانها از سرچشمه های وحی گرفته شده و سرشار از حكمتهای پرمحتوا است و روح و روان را شاداب می نمایند، توصیه می شود با دقت به درسهای این داستانها توجه كنیم .
جالب اینكه : این داستانها، در این كتاب به ترتیب موضوعی - نه طبق ترتیب كتاب اصول كافی - ذیل دوازده عنوان گردآوری شده است . (6) مثلا داستانهایی كه درباره توحید یا امام علی (ع ) است در یكجا پشت سر هم با ذكر مدارك در پاورقی ، قرار گرفته است ، تا دریافت مطالب ، برای عموم ، به طور آسان ، حاصل گردد.
لازم به تذكر است كه برای روشن شدن داستانها، گاهی به عنوان توضیح ، مطالبی در آغاز داستان یا آخر آن و گاهی در وسط داستان در میان پرانتز، یا دو قلاب () از نگارنده افزوده شده كه از متن ((اصول كافی ))نیست ، و ضمنا اندكی از داستانها به خاطر اینكه پیامی نداشتند در اینجا ذكرنشد.
امید آنكه این كتاب ، مجموعه ای مفید و عالی و جالی بوده ، و یك راهگشای كلیدی به سوی دریای معارف پیامبر اسلام (ع )و خاندان گرامش (علیهم السلام ) باشد.
حوزه علمیه قم
محمد محمدی اشتهاردی
بهار 1371 - رمضان 1412
برای اینكه نگاهی با بصیرت ، بیشتر این كتاب را مطالعه كنیم ، لازم است در این مقدمه به امور زیر توجه شود:
مؤ لف و نویسنده كتاب ارزشمند ((كافی )) (كه شامل اصول كافی در دو جلد، و فروع كافی در پنج جلد، و روضه كافی در یك جلد است ) عالم و محدث كبیر قرن دوم و سوم ، ثقه الاسلام ابوجعفر، محمد بن یعقوب بن اسحاق كلینی رازی (ره ) است .
این عالم بزرگ در قرن دوم و هجری در روستای ((كلین )) (بر وزن حسین ) دیده به جهان گشود، این روستا هم اكنون ، معروف است و در 38 كیلومتری جنوب غربی شهر ری می باشد، و حدود پنج كیلومتر با جاده قم ، فاصله دارد، مقبره پدرش ((شیخ یعقوب كلینی )) (ره ) در همین روستا است .
از این روستا، فقهاء و محدثین بزرگی برخاسته اند كه از جمله آنها محمد بن یعقوب كلینی (مؤ لف كتاب كافی )، و دائی او مرحوم ((علان )) می باشند، مرحوم می باشند، مرحوم كلینی در روستای كلین می زیست ، و به شهر ری رفت و آمد می كرد، و به عنوان شیخ و پیشوای شیعیان ، شناخته می شد و سپس به بغداد، مسافرت كرد و در آنجا به تدریس و فتوا اشتغال داشت .
سال تولد مرحوم كلینی ، معلوم نیست ، ولی در سال وفات او بعضی گویند در سال 329 ه .ق بوده و بعضی سال 328 و سال 330 را ذكر كرده اند.
جالب توجه اینكه : مرحوم كلینی (ره ) در عصر نواب خاص حضرت ولی عصر (عج )(1) می زیست .
و نظر به اینكه : رحلت آخرین نایب خاص امام زمان (عج ) یعنی ((علی بن محمد سمیری )) در شعبان سال 329 ه .ق بوده است ، بدست می آید كه مرحوم كلینی (ره ) همان سال یا یك سال قبل یا بعد، از دنیا رفته ، بنابراین كتاب كافی (اصول و فروغ و روضه ) را در عصر نواب اربعه نوشته است ، و به نظر می رسد كتاب كافی را توسط نایبان خاص امام عصر(عج )بر آن حضرت ، عرضه كرده باشد، و به نقل بعضی ، آن حضرت فرموده : الكافی كاف لشیعتنا: ((كتاب كافی برای شیعیان ما كافی است .))
سال تاءلیف كتاب كافی ، معلوم نیست ، ولی نقل شده كه این كتاب در طول بیست سال ، تحریر یافته است .
مرقد شریف مرحوم كلینی ، در باب الكوفه بغداد است ، و هم اكنون در جانب شرقی دجله كرخ رود قرار گرفته و بین سنی و شیعه شهرت دارد، و محل زیارت شیعیان و سایر مسلمانان می باشد.
مرحوم كلینی (ره ) غیر از كافی ، تاءلیفات دیگری نیز داشته است ، و شاگردان برجسته ای از مكتب او برخاستند.
در شاءن و مقام او علمای بزرگ ، سخنانی گفته اند، و او را به عنوان امین اسلام ، راهنمای اعلام ، پیشتاز علمای پیشین ، و مورد اطمینان و اتفاق همگان ، یاد كرده اند.
عالم بزرگ محمد تقی مجلسی (ره ) در شاءن او می گوید:
((حق این است كه در میان علمای شیعه مانند كلینی نیامده است و هر كه در روایاتی كه او نقل كرده و تنظیم نموده ، دقت كند، در می یابد كه او از جانب خداوند، مورد تاءیید بوده است .))
دانشمند معروف اهل تسنن ، ابن اثیر در شاءن او می گوید:
((مرحوم كلینی به شیعیان دوازده امامی ، در قرن سوم ، زندگی تازه ای بخشید، و عالم و پیشوای مشهور در آن مذهب است )).
و علامه مجلسی (ره ) می گوید: ((مرحوم كلینی شیخ راستین ، مورد اطمینان اسلام ، مورد قبول طوائف مختلف مردم ، مورد ستایش شیعه و سنی می باشد)).
نجاشی می گوید: ((او در زمان خود، شیخ و پیشوای شیعه در دری بود، و حدیث را از همه بیشتر، ضبط كرده ، و بیشتر از همه ، مورد اعتماد است )).(2)
شیخ كلینی ، مجدد مذهب در قرن سوم
در میان مسلمانان و تاریخ نگاران اسلام ، مشهور است كه : ((خداوند متعال ، برای تجدید حیات آئین ناب اسلام ، در سرآغاز هر قرنی یك شخصیت برجسته ای را بر می انگیزد، تا وحدت و قدرت و شكوه و غنای فرهنگ اسلام را در سطح عمیق و وسیعی ، تحت پرچم شكوهمند اسلام ، آشكار سازد و او را به عنوان ((مجدد مذهب )) (تجدید كننده اسلام در آن قرن ) نام می برند، از نظر تاریخ نویسان شیعه دوازده امامی ، مجدد مذهب امامیه ، در آغاز قرن اول هجرت ، حضرت امام باقر(ع )بود، و در آغاز قرن دوم هجرت ، حضرت امام رضا(ع ) بود، و در آغاز قرن سوم ، ثقه الاسلام محمد بن یعقوب (معروف به شیخ كلینی ) بوده است ... و در آغاز قرن 13 هجرت آیت الله العظمی ((وحید بهبهانی )) (متوفی 1205) بود، و در آغاز قرن چهاردهم ، آیت الله العظمی سید محمد حسن شیرازی ، معروف به ((میرزای شیرازی )) (ره ) (متوفی 1312 ه .ق ) بود.
و در آغاز قرن پانزدهم ، مجدد مذهب ، حضرت امام خمینی (ره ) بوده است .
بنابراین ، از این رهگذر نیز به مقام بزرگ صاحب كتاب كافی ، ثقفة الاسلام محمدبن یعقوب كلینی (ره ) پی می بریم ، كه پس از امامان معصوم (ع ) نخستین مجدد مذهب در تاریخ تشیع بوده است .
عظمت كتاب كافی از جهات مختلف
كتاب كافی ، بعد از قران و نهج البلاغه و صحیفه سجادیه ، از شریفترین ، معتبرترین ، منظمترین ، و كاملترین و جامعترین كتب اسلامی است و از جهات گوناگون مانند: اعتبار، محتوا، سبقت ، نظم و فن كتابت و... و از امتیاز بسیار بالایی برخوردار می باشد، و حتی از مدارك نهج البلاغه می باشد.
علمای بزرگ از صدر تاكنون ، با عالیترین تعبیرات ، از این كتاب شریف ، یاد كرده اند:
عالم بزرگ ، شیخ مفید (متوفی 413 ه .ق ) می گوید:
((كتاب كافی در ردیف با عظمت ترین كتب شیعه ، و سودمندترین آنها است .))
شهید اول (صاحب لمعه ) می گوید: ((كتاب كافی در علم حدیث است ، و علمای شیعه دوازده امامی ، مانندش را ننوشته اند.))
شهید ثانی ((صاحب شرح لمعه )) می گوید: كتاب كافی سرچشمه زلال و صافی است كه به جان خودم ، هیچ نویسنده ای نظیرش را تحریر ننموده ، و بیانگر عظمت مقام مرحوم كلینی است .))
علامه مجلسی (ره ) می گوید: ((كتاب كافی ، اصول ریشه های اسلام را، بهتر از همه كتب ، ثبت و جمع كرده ، و نیكوترین و عظیمترین تاءلیفات فرقه ناجیه (شیعه دوازده امامی )می باشد.))
علامه فیض كاشانی (ره ) می گوید: ((كتاب كافی ، شریفترین و كاملترین و جامعترین كتب است ، زیرا كه در میان آنها در بر گیرنده اصول اسلام و خالی از عیب و زوائد است ))(3)
از مجموع گفتار علمای بزرگ در شان كتاب كافی ، و با دقت و مطالعه در كتاب كافی ، بدست می آید كه این كتاب از جهات گوناگون دارای امتیازات است :
از جهت اعتباز؛ در عالی ترین سطح اعتبار است ، به گونه ای كه عالم بزرگ ((سید بن طاووس )) می گوید: معاصر بودن مرحوم كلینی (ره ) با نواب خاص امام زمان (عج )، برای ما راهی باز می كند كه نوشتجات او تواءم با حقیقت بدانیم .
از جهت محتوا؛ این كتاب شامل 16119 حدیث است ، و طبق شمارش دقیق بعضی از بزرگان ، شامل 15176 حدیث می باشد، كه اگر آن را با شش كتاب صحیح اهل تسنن (صحاح سته ) مقایسه كنیم ، بیش از دو برابر آن شش كتاب ، دارای حدیث است ، ابن تیمیه (یكی از دانشمندان معروف اهل تسنن ) می گوید: ((مجموع احادیث صحیح بخاری و صحیح مسلم از هفت هزار كمتر است .))
و از نظر كیفیت ، احادیث كتاب كافی در اصول عقائد و فروغ و اخلاقیات و همه ابعاد مختلف اسلامی ، در حد اعلا قرار گرفته ، چنانكه بر صاحب نظران پوشیده نیست .
از جهت سبقت و قدمت ، چنانكه وقدمت ، چنانكه گفتیم ، كتاب كافی در اواخر قرن دوم و اوائل قرن سوم نوشته شده ، و نزدیكترین كتب و متون شیعه دوازده امامی ، به امامان معصوم (علیهم السلام ) است ، زیرا ((كتب اربعه )) (كافی ، من لایحضره الفقیه ، استبصار و تهذیب ) كه متون اصلی احادیث مذهب تشیع است ، از قدیمترین كتابهای شیعه می باشد، و در میان آنها، كتاب كافی از سه كتاب مذكور مقدمتر نوشته شده است .(4) و از نظم و ترتیب و تبویب ، نیز این كتاب از بهترین اسلوب تدوین برخوردار است ، و هر حدیثی را در باب مخصوص خود ذكر نموده است .
بعضی از محققین گفته اند: ((روش مرحوم كلینی در ترتیب و تنظیم هر باب و عنوان ، این است كه حدیث درست و روشنتر را در اول هر باب قرار داده و سپس احادیث دیگر را ذكر نموده است ، و همه احادیث جز اندكی - را با سلسله سند، تا به امام معصوم (ع ) برسد، ذكر می كند.
به هر حال ، این كتاب در این جهت نیز، دارای اتقان و استحكام ویژه ای است و دانشمندان را در راه وصول به امور مختلف دینی ، كمك و راهنمائی قابل توجه می كند.
براستی ؛ هزاران درود و آفرین بر روان پاك تیزبین آیت الحق ، عالم بزرگ و زاهد سترگ جهان اسلام ثقة الاسلام ((شیخ محمد بن كلینی )) (رضوان خدا بر او) باد، كه با زحمات طاقت فرسای بیست ساله خود، كتابی جاویدان از خود به یادگار گذاشت ، كه تا قیامت ، زنده و در سطح اعلا قرار دارد، كتابی كه یكی از مدارك مهم ((نهج البلاغه )) است ، كتابی كه مانند آبشار زلال و پر آب و شیرین ، از قرن سوم تاكنون ، همواره كام تشنگان علوم آل محمد(ص ) را سیراب كرده ، و چون خورشیدی تابان است كه بر تارك فرهنگ ناب اسلام می درخشد، و علمای برجسته از آبشخور صاف آن بهره مند شده اند، و چون پروانه در حول این شمع و مشعل روشن الهی ، بوده اند، و از این خرمن فضل و كمال ، خوشه ها چیده اند.
كتاب حاضر
این كتاب ، چنانكه از اسمش پیدا است ، ((داستانهای اسلامی از اصول كافی )) است ، كه شامل 458 داستان از داستانهای : عقیدتی ، فرهنگی ، اخلاقی ، اقتصادی ، سیاسی ، و سایر رشته های علوم اسلامی از كتاب اصول كافی است ، كه به قلم روان فارسی ، برای عموم مردم ، نگاشته شده ، تا سایر مردمی كه در سطوح مختلف هستند بتوانند از خرمن فیض كتاب كافی ، بهره ببرند، و درسهای سودمند اخلاقی و علمی اسلامی را بیاموزند، و در حقیقت این كتاب ، سیری در كتاب شریف اصول كافی است همانند سیر قایق نشینی كه در گستره اقیانوسهای زیبای جهان ، به سیاحت می پردازند و از مواهب آن بهره مند می شود(5)
كتاب اصول كافی ، در دو جلد (به قطع وزیری ) در چاپهای مختلف ، منتشر شده است ، كه شامل هشت كتاب ذیل می باشد:
1- كتاب العقل و الجهل (پیرامون بینش و شناخت ، و جهل و ناآگاهی ).
2- كتاب فضل العلم (برتری و امتیاز علم و دانش ).
3- كتاب التوحید (پیرامون خدایابی و خداشناسی ).
4- كتاب الحجة (پیرامون نبوت ، ولایت و امامت ).
5- كتاب الایمان و الكفر (پیرامون مطالب مختلف در رابطه با ایمان و كفر، ثواب گناه ، و امور اخلاقی ).
6- كتاب الدعا (پیرامون دعا و نیایش ).
7- كتاب فضل القران (پیرامون قران ، از نظرات گوناگون ).
8- كتاب العشرة (پیرامون آئین زندگی و روابط اخلاقی ).
این كتاب شامل 458 داستان از داستانهای برگزیده از اصول كافی است (با توجه به اینكه اصول كافی ، دو جلد و محتوی هشت كتاب مذكور است .)
از آنجا كه داستانها، از كتاب ارزشمند و اصیل ((اصول كافی ))، حقیقی و سازنده است ، و از آنجا كه امیرمؤ منان علی (ع )فرمود: ((روحوا انفسكم ببدیع الحكمة ، فانها تكل الابدان فانها شكل الابدان .))
((جان و روان خود را با شگفتیهای رحمت ، آرامش دهید، زیرا جانها همانند تن ها، خسته می شوند)) (اصول كافی ، ج 1،ص 48).
و از آنجا كه این داستانها از سرچشمه های وحی گرفته شده و سرشار از حكمتهای پرمحتوا است و روح و روان را شاداب می نمایند، توصیه می شود با دقت به درسهای این داستانها توجه كنیم .
جالب اینكه : این داستانها، در این كتاب به ترتیب موضوعی - نه طبق ترتیب كتاب اصول كافی - ذیل دوازده عنوان گردآوری شده است . (6) مثلا داستانهایی كه درباره توحید یا امام علی (ع ) است در یكجا پشت سر هم با ذكر مدارك در پاورقی ، قرار گرفته است ، تا دریافت مطالب ، برای عموم ، به طور آسان ، حاصل گردد.
لازم به تذكر است كه برای روشن شدن داستانها، گاهی به عنوان توضیح ، مطالبی در آغاز داستان یا آخر آن و گاهی در وسط داستان در میان پرانتز، یا دو قلاب () از نگارنده افزوده شده كه از متن ((اصول كافی ))نیست ، و ضمنا اندكی از داستانها به خاطر اینكه پیامی نداشتند در اینجا ذكرنشد.
امید آنكه این كتاب ، مجموعه ای مفید و عالی و جالی بوده ، و یك راهگشای كلیدی به سوی دریای معارف پیامبر اسلام (ع )و خاندان گرامش (علیهم السلام ) باشد.
حوزه علمیه قم
محمد محمدی اشتهاردی
بهار 1371 - رمضان 1412
1-حضرت ولي عصر (عج )در پنج سالگي در سال 260 ه .ق هنگام رحلت پدر بزرگوارش امام حسن عسكري (ع )، از نظرها پنهان شد، و تا نيمه شعبان 392 ه .ق (حدود 70 سال )چهار نفر از فقهاي رباني به ترتيب ، زير، واسطه بين آن حضرت و مردم بودند:
1 - عثمان بن سعيد(از سال 260 تا 300 ه .ق )
2 - محمد بن عثمان ( از سال 300 تا 305 ه .ق )
3 - حسين بن روح (از سال 305 تا 326 ه .ق )
4 - علي بن محمد سيمري ( از سال 326 تا 329 ه .ق )
اين دوره را، دوره ، ((غيبت صغري )) مي نامند، و با رحلت علي بن محمد سيمري (ره ) غيبت شروع شد و هنوز ادامه دارد (شرح دربحار، ج 51، ص 344، به بعد)
2- اقتباس و تلخيص از مقدمه اصول كافي ط دارالكتب الاسلاميه ، صفحه 8 تا 22.
3-اقتباس از مقدمه كافي ج 1، ص 27، به نقل از مدارك مختلف .
4- نويسندگان كتب اربعه عبارتند از: مرحوم كليني (مؤ لف كتاب كافي ، متوفي 329 ه .ق )، و مرحوم صدوق (مؤ لف كتاب ((من لا يحضر))، متوفي 381 ه .ق )ومرحوم شيخ طوسي (مؤ لف كتاب استبصار وتهذيب ، متوفي 460 ه .ق )كه نام هر سه ،((محمد))بود، و هر سه ايراني بودند.
5-قبلا همين تنظيم در مورد نهج البلاغه و مثنوي مولانا، به نام ((داستانهاي نهج البلاغه )) و ((داستانهاي مثنوي ))، از نگارنده ، چاپ و منتشر شده است .
6- و مدارك ما، اصول كافي ، چاپ ((داراكتب الاسلاميه ))است ، و از ترجمه اي كه بر اين كتاب شده است نيز استفاده وافر كرده ايم .