کد مطلب:370034 یکشنبه 13 فروردين 1396 آمار بازدید:710
نام كتاب« فهرست أسماء مصنفی الشیعة» و معروف به« رجال نجاشى» است
مولف
ابو الحسین، احمد بن على بن احمد نجاشى( 372- 450 هجرى).
موضوع
این كتاب از جمله اصول اولیه رجال است كه نجاشى آن را به عنوان فهرستى براى اسامى مؤلفین شیعه تألیف كرده، لذا در آن تنها نام بزرگانى را آورده كه كتاب و اثرى از خود به یادگار گذاشتهاند.
پیشینه تألیف
علماى بزرگوار شیعه از قرون اولیه اسلامى تا كنون توجه خاصى به علم رجال داشتهاند، زیرا اعتبار و مقبولیت تمام كتب روایى منوط به وثاقت و اعتبار راویان و مؤلفین آنها است و این مهم تنها با علم رجال به دست مىآید.
اولین كسى كه در علم رجال و شرح حال نویسى قلم زده« عبید الله بن ابى رافع»، كاتب امیر المؤمنین علیه السلام بوده كه اسامى اصحاب حضرت على علیه السلام را در جنگهاى آن حضرت نوشته است.
پس از او« عبد الله بن جبله كنانى» متوفاى 219 هجرى و« ابو فضال» و« ابن محبوب» در قرن دوم و سوم تألیفاتى در این موضوع داشتهاند كه متأسفانه هیچیك به دست ما نرسیده است.
اولین كتابهایى كه به ما رسیده و اصول كتب رجال هستند در قرن چهارم و پنجم به بعد نوشته شدهاند و عبارتند از:
1- رجال كشى 2- فهرست نجاشى 3- رجال شیخ طوسى 4- فهرست شیخ طوسى 5- رجال برقى پس از این پنج اصل، در قرون بعد صدها كتاب در این علم نگاشته شد كه اكثر آنها در مطالب خویش از این اصول بسیار استفاده نمودهاند.
( براى شناخت تاریخ تطور علم رجال رجوع شود به مقدمه رجال نجاشى، چاپ دارالأضواء بیروت/ 1408 هجرى صفحه أ- ی.)
انگیزه نگارش
نجاشى در مقدمه كتاب علت تألیف این كتاب را چنین بیان كرده كه:
« من شنیدم كه سید شریف- سید مرتضى علم الهدى- گفته عدهاى از مخالفین مذهب شیعه چنین سرزنش كردهاند كه شما پیشینه و عالمى در شیعه ندارید كه تألیف و تصنیف نموده باشند... من نیز به خاطر رد این كلام دست به تألیف زدم و تا آنجا كه توان داشتم نام مؤلفین شیعه را جمع نمودم».
این كلام نجاشى نشانگر بالاترین درجات غیرت دینى است كه فردى مىتواند داشته باشد.
ارزش و اعتبار
این كتاب جزء اصول اولیه رجال است و مرجعى مهم در تشخیص وثاقت و اعتبار گذشتگان مىباشد.
این كتاب بنا به نظر شیخ آقا بزرگ تهرانى مانند كافى در بین كتب اربعه است.
در معارضه، قول و نظر او مقدم بر دیگران است و دیگران با او قابل مقایسه نیستند. اهمیت این كتب به قدرى است كه هر كس در رجال و تراجم دست به قلم برده ناگزیر به استفاده از نجاشى و كشى و شیخ طوسى است.
تقدم بر شیخ طوسى
از جمله نكات قابل توجه در این كتاب آن است كه این كتاب مقدم بر فهرست شیخ طوسى است زیرا:
1- تاریخ تألیف آن بعد از فهرست شیخ است و در اواخر عمر نجاشى نوشته شده در حالى كه فهرست شیخ مربوط به اوایل عمر او بوده.
2- شیخ در علوم مختلف تالیف دارد و قدرت علمى او در چندین علم تقسیم شده، لذا نقض و ایراد بر او نیز فراوان است؛ اما نجاشى تمام همّ خویش را در این علم به كار گرفته است.
3- نجاشى به علم انساب بسیار مسلط بوده و براى شناخت رجال، شناخت انساب یك مسئله لازم است.
4- بسیارى از روات در آن زمان از كوفه و اطراف آن بودهاند و نجاشى كه خودش كوفى است آنها را بهتر مىشناسد.
5- نجاشى با ابن غضائرى كه استاد این فن بوده مأنوس بوده و از او استفاده فراوان كرده است.
6- نجاشى بسیارى از علماى رجال را دیده كه شیخ آنها را ندیده است.
تاریخ تألیف
با توجه به تاریخهاى موجود در كتاب، چنین بدست مىآید كه نجاشى كتاب خویش را بین سالهاى 419 تا 436 هجرى نوشته است.
از جمله اینكه تاریخ وفات محمد بن عبد الملك تبان( متوفاى 419 هجرى) در متن كتاب آمده و هنگام ذكر نام سید مرتضى علم الهدى( متوفاى 436 هجرى)، از او با تعبیر« أطال الله بقاءه» و« أدام توفیقه» یاد كرده است.
حجم كتاب
رجال نجاشى در بر دارنده نام و شرح حال 1269 نفر از روات و مؤلفین شیعه است كه در این بین بعضى در چند سطر و بعضى در یك یا چند صفحه ترجمه شدهاند.
ویژگیهاى كتاب
1- از جمله نكات مهم كتاب آن است كه شخص از حیث مذهب و اعتبار و وثاقت بررسى شده و علاوه بر آن نام تألیفات و كتابهاى او نیز ذكر شده است.
2- این كتاب مهمترین منبع براى بررسى اسناد و وثاقت و اعتبار روات است و عمدهترین منبع در جرح و تعدیل راویان مىباشد.
3- هدف اصلى كتاب، چنان كه ذكر شد، شناساندن مؤلفین شیعه و كتابهایشان است. بنا بر این راویانى كه تألیف نداشتهاند در این كتاب ذكر نشدهاند.
4- در این كتاب همه مؤلفین شیعه تا آن زمان ذكر نشدهاند و در مقابل، عدهاى از غیر شیعیان كه براى شیعه تألیفى داشتهاند در این كتاب معرفى شدهاند.
5- در ضمن بیان شرح حال عدهاى از افراد، جرح و تعدیل روات دیگر و سلسله اسناد این افراد هم آمده است. مانند توثیق عام حلبیون( نجاشى شماره 229) و...
6- نجاشى تنها به اسم یا كنیه اكتفا نكرده؛ بلكه لقبها و اسماء و كنیههاى مختلف یك راوى را بیان كرده است.
7- تاریخهایى مانند ولادت و وفات و تاریخ گرفتن اجازه و... در بسیارى موارد ذكر شده است.
8- اعتماد بزرگان بر كتابى یا عرضه آن كتاب بر معصوم نیز در بعضى موارد تذكر داده شده.
ترتیب مطالب
در كتاب حاضر ابتدا مؤلفین هم عصر پیامبر صلى الله علیه و آله یا نزدیك به زمان ایشان ذكر شدهاند، سپس بقیه مؤلفین بر اساس حروف الفباء آمدهاند. البته در ترتیب افراد فقط حرف اول نام لحاظ شده و ترتیب حروف دیگر نام و نام پدر و... رعایت نشده است.
مولى عنایة الله قهپایى كتاب را بر این اساس مرتب نمود تا استفاده از آن آسانتر شود و فوایدى نیز به آن افزود كه متأسفانه نسخه آن موجود نیست و چاپ حاضر كتاب بر اساس همان ترتیب مؤلف است.
نسخههاى كتاب
1- نسخهاى از كتاب به خط شیخ فضل بن محمد فضل عباسى و مربوط به سال 1021 هجرى است كه از نسخههایى نوشته شده كه اصل آنها از نسخه خط ابن ادریس حلى است و خط سید عبد الكریم بن طاووس و سید محمد بن سید موسوى نیز بر آن نسخه موجود است.
2- نسخه كتابخانه آستان قدس رضوى علیه السلام مربوط به سال 967 هجرى.
3- نسخهاى در كتابخانه تبریز مربوط به سال 981 هجرى كه از نسخه سال 551 هجرى نوشته شده است.